1.ตำรายาสมุนไพร นายสาย ดวงมาลัย

       

   ตำรายาสมุนไพร 

   ของนายสาย    ดวงมาลัย
  ๐ขนานที่ ๑ ยาแก้กินผิด
  -ตัวยามี ๔ อย่าง คือ:-
      ๑.ฮากต้นขี้กา
      ๒.ต้นไม้ข้าวสาร
      ๓.ฮากหมากแปบ
      ๔.ฮากก้างปลา
   -วิธีกินยา:-ให้ฝนใส่น้ำซาวข้าวกินแก้โรคกินผิดได้ผลดี

  ๐ขนานที่ ๒ ยาแก้เจ็บคอ

   -ตัวยามี ๓ อย่าง  คือ:-

     ๑.ต้นตาปลา

     ๒.ฮากต้นติบ

     ๓.ฮากต้นส้มปอย

   -วิธีกินยา:-ให้ฝนใส่น้ำกินแก้โรคเจ็บคอได้ผลดี

  ๐ขนานที่ ๓ ยาแก้เป็นฮานออกเหมือดลม

    -ตัวยามี ๓ อย่าง  คือ:-

      ๑.ฮากทองหลาง

      ๒.ฮากต้นก้างปลา

      ๓.ฮากหมากเหม้า

     -วิธีกินยา:-ให้ฝนใส่น้ำกิน แก้โรคเป็นฮานออกเหมือดลมได้ผลดี

   ** ๐ขนานที่ ๔ ยาแก้พิษบ่ลวง

      -ตัวยามี ๔ อย่าง  คือ:-

        ๑.

        ๒.ฮากส้มเสี้ยว

        ๓.ฮากต้นงิ้วบ้าน

        ๔.ฮากต้นจำปีแดง

       -วิธีกินยา:-ถ้าคนไข้นั่งก้มหน้าเพราะพิษไข้ยังอัดอั้นอยู่และกลายเป็นไข้ทำทานให้ฝนน้ำให้กิน ก็จะทำให้คนไข้สบายขึ้น

    ๐ขนานที่ ๕ ไข้คางไข้บ่ฮู้เมือคีงพิษกะบ่ลวงเรียกชื่อว่า "ออกจงอาง"

       -ตัวยามีดังนี้:-

         ๑.หมากกอกด่อน  เอาลูกมัน

         ๒.ต้นส้มพ่อหลวง

        ๓.ต้นอ้อยสามสวน

       -วิธีกินยา:-ใช้ฝนกับน้ำกิน  ถ้าไข้ออกเป็นจงอางตัวผู้  ให้เอาฮากก้างต้นปลา 

ฮากต้นดอกซ้อน ฝนใส่น้ำซาวข้าวกินดีนักแล

   ๐ขนานที่ ๖:- ไข้ตีนเย็นมือเย็นชื่อว่า "ออกเห่า"   ตัวยามีดังนี้

      ๑.ฮากต้นข้าวจี่

      ๒.ฮากต้นหมากยม

        -ฝนน้ำกินดีนักแล

    ๐ขนานที่ ๗:- เป็นไข้ปวดหัวปานหัวสิแตก เหยี่ยวออกมาก็เหลือง    ตัวยามีดังนี้

        ๑.ฮากคอนแคน

        ๒.ฮากกระจาย

        ๓.หมากเหม้าตาควาย

        ๔.ต้นซุมแสง

        ๕.อ้อยดำ

        ๖.บีงูเหลือม

        ๗.ฮากขี้แฮด

        ๘.ฮากผักปังป่า

        ๙.ไคน้ำ

        ๑๐.ขี้ไส้เดือน   คือแส่เอาน้ำมัน

        ๑๑.น้ำขี้สีก

        -วิธีกินยา:-ให้แส่น้ำกิน   อีกอย่างหนึ่งให้เอาตัวยาดังนี้

           ๑.ฮากซุมแสง

           ๒.ฮากป้งนั่ง

           ๓.น้ำมันงา

           ๔.น้ำขี้ไส้เดือน   เอามาตัดยาจักหน่อย

     ๐ขนานที่ ๘ ยาแก้เห่าห้อม
    -ตัวยามี ๔ อย่าง  คือ:-
       ๑.แมงลิ้นหมา    ๑   ตัว
       ๒.แมงบ้งกือ      ๘   ตัว
       ๓.ขี้หมู             ๓   ก้อน
       ๔.ขี้เป็ดตัวแม่     ๓   ก้อน
      -วิธีกินยา:-ให้หลามกิน  แก้โรคเห่าห้อมได้ดีมาก
        -หลาม  คือการ
        -เห่าห้อม   คือโรคตีนเหลืองมือเหลืองแข้งเหลืองขาเหลือง
   ๐ขนานที่ ๙   ยาแก้ไข้หมากไม้ชนิดต่างๆ
       -วิธีรักษา:-ให้ซอมเบิ่งคนไข้  ในลักษณะต่อไปนี้
          -ถ้าคนไข้มีอาการแกว่งตีนไปมา  ไข้ชนิดนี้เรียกว่า "ไข้ทำทานโตผู้"
          -ถ้าคนไข้แลบลิ้นและแกว่งหัวบ่เซา  ไข้ชนิดนี้เรียกว่า "ไข้ทำทานโตแม่"
          -ถ้าคนไข้หายใจหันใจใหญ่ หันใจแล้วทอดหุ่ยมีอาการเมือย  ไข้ชนิดนี้เรียกว่า "สางห่าออกแก้ม"
          -ถ้าคนไข้เหื่อออกทางแก้มหลายหันใจเส่าแงบๆ   ไข้ชนิดนี้เรียกว่า "ไข้ออกปานดำ, ไข้เห่าห้อม, ไข้ทำทานคอคำ"
        -ยาแก้:-ให้เอาฮากผักสะเม็กฝนน้ำกินวันละ ๒ แก้ว เช้า-เย็น  อีกขนานาหนึ่ง  ตัวยามีดังนี้
            ๑.หัวถั่วพู
            ๒.เปลือกต้นเปือย
            ๓.ฮากหมอน้อย
            ๔.ฮากต้นยานาง
            ๕.อ้อยดำ
            ๖.ข้าวจ้าว
          -วิธีกินยา:-ฝนน้ำให้กิน  โรคทั้งหลายที่กล่าวมานั้นจะหายอย่างแน่นอน
   ๐ขนานที่ ๑๐  ยาแก้เลือดออกทางดัง  ออกปานดำปานแดง
        -ตัวยามี ๑๓  ตัว  คือ:-
              ๑.ฮากกระจาย
              ๒.ฮากเป้าน้อย
              ๓.ฮากหมากหล่ำ
              ๔.ต้นหมอน้อย
              ๕.ต้นยานาง
              ๖.ฮากเครือเขามวก
              ๗.ฮากหิ่งหาย
              ๘.ฮากเหมือดเลา
              ๙.ฮากเหมือดปลาซิว
              ๑๐.ฮากเหมือดแอ
              ๑๑.ฮากเหมือดแก้ว
              ๑๒.ฮากเหมือดคน
              ๑๓ฮากต้นตับเต่าเครือ
        -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำข้าวจ้าวให้กิน  ให้เอาน้ำขี้ไส้เดือนตัดจักหน่อยโรคจะได้หายเร็ว

       ๐ขนานที่ ๑๑  ไข้ออกดำออกแดง    ไข้อีสุกอีใส
         -ตัวยามี ๖ อย่าง คือ:-
             ๑.หัวถั่วพู
             ๒.ฮากผักบ้งกระต่าย
             ๓.ฮากหิ่งหาย
             ๔.ฮากหญ้าหลับมืน
             ๕.หญ้าปากควาย
             ๖.ฮากเหมือดแอ
          -วิธีกินยา:-ให้แส่น้ำกินดีนักแล    
          -อีกขนานหนึ่ง   ตัวยามีดังนี้
              ๑.ฮากเหมือดคน
              ๒.ฮากเหมือดปลาซิว
              ๓.ฮากต้นหนามแท่งน้อย
              ๔.ฮากต้นหนามแท่งใหญ่
              ๕.ฮากต้นเหงี่ยงปลาดุก
              ๖.ฮากต้นตับเต่า
          -วิธีกินยา:-ฝนน้ำกินดีอีหลี
      ๐ขนานที่ ๑๒   ยาแก้ไข้หมากไม้น้อย
          -ตัวยามี ๓ ตัว  คือ:-
              ๑.ฮากต้นหมากตูม
              ๒.ฮากต้นต้างไก่
              ๓.ฮากต้นแพงคำฮ้อย
            -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำเย็นกิน
      ๐ขนานที่ ๑๓   ยาแก้ไข้หมากไม้น้อย
          -ตัวยามี ๙ ตัว  คือ:-
            ๑.ฮากต้นสะมั่ง
            ๒.ฮากต้นพิลา
            ๓.ฮากต้นดอกซ้อน
            ๔.ฮากต้นดอกพุด
            ๕.ฮากต้นหมากแตงหนู
            ๖.หัวกระเทียม
            ๗.ดีงูเหลือม
            ๘.เลือดแฮด
            ๙.น้ำนมคน   ให้เอาเป็นยาตัดจักหน่อย
          -วิธีกินยา:-แส่น้ำให้กิน
      ๐ยาขนานที่ ๑๔  ยาแก้ไข้หมากไม้น้อยชนิดพิเศษ
            -ตัวยามี ๑๘ ตัว  คือ:-
              ๑.ต้นผักหวานบ้าน
              ๒.ต้นกานตง
              ๓.ต้นจันทน์ขาว
              ๔.ต้นจันทน์แดง
              ๕.เขาเยือง
              ๖.ไลปลาฝา
              ๗.ฮากต้นเหงี่ยงปลาดุก
              ๘.ต้นน้ำเต้าน้อย
              ๙.อ้อยดำ
              ๑๐.ฮากผักสะเม็ก
              ๑๑.ฮากต้นกระโดน
              ๑๒.ฮากต้นหมากบก
              ๑๓.ฮากต้นซุมแสง
              ๑๔.แก่นต้นแคล้าว
              ๑๕.ฮากต้นชายสู่
              ๑๖.ฮากต้นมุ่ยแดง
              ๑๗.ฮากต้นนมสาว
              ๑๘.ฮากต้นนมวัว
            -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน  ถ้ายังบ่ซรงบ่เซา ให้เอาหนังกระต่ายเผาไฟบดให้ละเอียดห่อผ้าขาวแส่น้ำให้กิน  หายแน่นอน
      ๐ขนานที่ ๑๕   ยาแก้ไข้เจ็บตา, เจ็บหัว, เจ็บแอว, ตาแดง  ไข้ชนิดนี้เรียกว่า "ไข้ออกทำทานก้อม"
          -ตัวยามี ๒ ตัว  คือ:-
             ๑.ต้นผักบ้ง
             ๒.ต้นผักใส่น้ำ
           -วิธีกินยา:-ให้แส่น้ำกิน
      ๐ขนานที่ ๑๖   ยาแก้ไขหมากไม้น้อย
          -ตัวยามี ๓ ตัว  คือ:-
             ๑.ฮากต้นต้างไก่
             ๒.ฮากต้นอ้อ
             ๓.ฮากต้นไข่นุ่น
          -วิธีกินยา:-ให้ฝนใส่น้ำข้าวจ้าวกิน

      ๐ขนานที่ ๑๗   ยาแก้ไข้คีงเย็น เรียกชื่อไข้ชนิดนี้ว่า "ไข้ออกเหมือดน้อย"
          -ตัวยามี ๖ ตัว  คือ:-
             ๑.ฮากต้นก้างปลา
             ๒.ฮากต้นซมซื่น
             ๓.ฮากต้นหมอน้อย
             ๔.ต้นหนำแน่
             ๕.ฮากต้นหมากเดือย
             ๖.อ้อยดำ
           -วิธีกินยา:-ให้แส่น้ำกิน
       ๐ขนานที่ ๑๘   ยาแก้ไข้ตีนเหลืองมือเหลืองแข้งขาเหลือง เรียกชื่อไข้ชนิดนี้ว่า "ไข้ออกเห่าห้อม"
           -ตัวยามี ๔  ตัว  คือ:-
              ๑.กกอ้อยช้าง
              ๒.แก่นพอก
              ๓.ฮากต้นตีบ
              ๔.ฮากมูกน้อย
           -วิธีกินยา:-ฝนน้ำกิน
        ๐ขนานที่ ๑๙   ยาแก้หันใจฝืด
           -ตัวยามี ๖  ตัว  คือ:-
             ๑.ฮากต้นคัดเค้า
             ๒.ฮากต้นซมซื่น
             ๓.ฮากต้นก้างปลา
             ๔.ฮากหญ้าหลับมีน
             ๕.อ้อยดำ
             ๖.น้ำข้าวจ้าว
           -วิธีกินยา:-ให้แส่น้ำกินดีดีอีหลี
       ๐ขนานที่ ๒๐   ยาแก้ไข้บ่มีเหื่อ  ไข้หลับตาบ่มืน    ออกเหมือดแอ
          -ตัวยามี ๔  ตัว  คือ:-
             ๑.ฮากแพงคำฮ้อย
             ๒.ฮากหญ้านาง
             ๓.ฮากหมากเอิก
             ๔.ฮากเข็มขาว
          -วิธีกินยา:-ฝนน้ำกินดีอีหลี

     ๐ขนานที่ ๒๑   ยาแก้ไข้หมากไม้น้อย
        -ตัวยามี ๙  อย่าง  คือ:-
           ๑.ฮากมวก
           ๒.ฮากต้นหน่ำแน่
           ๓.ฮากหมากเดื่อป่อง
           ๔.ฮากต้นหมากเดื่อเกี้ยง
           ๕.นอ
           ๖.งา
           ๗.เขาเยือง
           ๘.นมผา
           ๙.ฮากหมากกอกด่อน
           -วิธีกินยา:-ฝนน้ำกิน ใช้ได้หลายอย่าง
     ๐ขนานที่ ๒๒   ยาแก้ไขฮ้อนหนหวย  ปานใจสิขาด
         -ตัวยามี ๓   อย่าง  คือ:-
           ๑.ฮากเหมือดแอ
           ๒.ฮากเหมือดคน
           ๓.ฮากเหมือดปลาซิว
         -วิธีกินยา:-ฝนน้ำให้กิน
     ๐ขนานที่ ๒๓   ยาแก้เจ็บหัว เจ็บสันหลังแล่นขึ้นถึงหัว
         -ตัวยามี ๒   อย่าง  คือ:-
           ๑.ฮากแพงคำฮ้อย
           ๒.อ้อยดำ
         -วิธีกินยา:-ฝนน้ำให้กิน
     ๐ขนานที่ ๒๔   ยาแก้ไข้ออกดำออกแดง
        -ตัวยามี ๕   อย่าง  คือ:-
          ๑.ฮากต้นหูลิง
          ๒.ฮากต้นซุมแสง
          ๓.ฮากต้นส้มกบ
          ๔.แก่นต้นแตงแซง
          ๕.ฮากต้นหมอน้อย
       -วิธีกินยา:-ฝนน้ำให้กิน
    ** ๐ขนานที่ ๒๕   ยาแก้ไข้เป็นตุ่มคล้ายมุ่นม่าน
        -ตัวยามี ๖   อย่าง  คือ:-
          ๑.ไม้เท้าสาน
          ๒.ฮากเสี้ยว
          ๓.เงินเลียง
          ๔.มุยขาว
          ๕.มุยแดง
          ๖.ฮากอ้อยดำ
        -วิธีกินยา:ฝนน้ำกิน
      ๐ขนานที่ ๒๖   ยาแก้ไข้เล่นตีนเล่นมือ
         -ตัวยามี ๒   อย่าง  คือ:-
           ๑.ก้อนน้ำเกี้ยง
           ๒.เครือส้มกุ้ง
        -วิธีกินยา:-ฝนน้ำกิน
      ๐ขนานที่ ๒๗   ยาแก้ไข้ตีนมือทกทื้น
         -ตัวยามี ๗   อย่าง คือ:-
            ๑.ฮากหูลิง
            ๒.ฮากก้างปลา
            ๓.ฮากหมากฮวดน้อย
            ๔.ฮากผักหวาน
            ๕.ต้นก้านตง
            ๖.นมผา
            ๗.เขาเยือง
         -วิธีกินยา:-ฝนน้ำกิน
         -อีกขนานหนึ่ง  ตัวยามี ๑๙  อย่าง  คือ:-
           ๑.จันทน์แดง
           ๒.ต้นตะไคร้หางนาค
           ๓.ฮากผักขะ
           ๔.ฮากแสงเมือง
           ๕.เหมือดคน
           ๖.ฮากจงกะท้าง
           ๗.ฮากหมากเหม้าน้อย
           ๘.ฮากซมซื่น
           ๙.ฮากแตงแซง
           ๑๐.ฮากหมากกล่ำน้อยฮากหมากกล่ำใหญ่
           ๑๑.ฮากหมากฮวดน้อย
           ๑๒.ฮากต้นซายสู่
           ๑๓.ฮากยานาง
           ๑๔.ฮากหมากเดื่อเกี้ยง
           ๑๕.นอ
           ๑๖.งา
           ๑๗.เขาเยือง
           ๑๘.นมผา
           ๑๙.ฮากหมากกอกด่อน
         -วิธีกินยา:-ฝนน้ำกิน
      ๐ขนานที่ ๒๘   ยาแก้ไข้บ่ปากบ่เว้ามืนตาอยู่บิดคีงไปมา เรียกไข้ชนิดนี้ว่า "เห่าห้อมสัง"
        -ตัวยามี ๒   อย่าง  คือ:-
          ๑.ฮากหัวสะแดด       ๗       ฮาก
          ๒.ข้าวสารจ้าว         ๗       เม็ด
        -วิธีกินยา:-ให้เอาตัวยาทั้งสองมาบดให้ละเอียดแล้วใส่น้ำไว้  ฝนต้นไม้เท้าสาน   เปลือกแพน   ต้นยานาง  เสร็จแล้วให้เอา
ใส่ปากคนไข้และเอาใส่ต่อมหัวใจและให้เอาทาตีนทามือแล้วจึงให้กิน
      ๐ขนานที่ ๒๙   ยาแก้ไข้ควนคางฮ้องว่าใจสิขาด  ตาลนลานไปมา
         -ตัวยามี ๕   อย่าง  คือ:-
            ๑.หมากพิกก้นซัน
            ๒.ฮากหมากแข้ง
            ๓.ฮากหมากขือขื่น
            ๔.ข้าวสารจ้าว
            ๕.อ้อยดำ
           -วิธีรับประทาน:-ฝนน้ำให้กิน
      ๐ขนานที่ ๓๐   ยาแก้ไข้หมากไม้
         -ตัวยามี ๒   อย่าง  คือ:-
           ๑.ฮากหมากกะทัน
           ๒.หัวเอื้อง
         -วิธีรับประทาน:-ฝนน้ำให้กิน

      ๐ขนานที่ ๓๑   ยาแก้เป็นตุ่มที่หน้าอกเรียกไข้ชนิดนี้ว่า "เห่าห้อมฟักไช่"
      -ตัวยามีดังนี้
        -ให้เอาขี้ไก่ตัวเมียเผาไฟให้ไหม้แล้วเอาผ้าขาวห่อแส่น้ำให้กิน
          -ถ้าคนไข้นอนหันหลังลงข้างล่าง
          -ถ้าเกิดเป็นเห่าห้อม  ให้เอาตัวยาดังนี้
             ๑.แมงลิ้นหมา       ๑        ตัว
             ๒.แมงบ้งกิอ       ๓      ตัว
             ๓.ขี้หมู        ๓        ก้อน
             ๔.ขี้เป็ด   ให้เอาพอสมควร
          -วิธีกินยา:-แส่น้ำเย็นให้กิน
   ๐ขนานที่ ๓๒   ยาแก้ทำทานหัวขึ้น
       -ตัวยามี ๓   อย่าง  คือ:-
        ๑.แก่นส้มโฮง
        ๒.แก่นต้นหูลิงตัวผู้
       ๓.แก่นต้นงิ้วบ้าน
        -วิธีใช้ยา:-ฝนใส่น้ำตกจากชายคาทา
   ๐ขนานที่ ๓๓   ยาแก้ไข้ตาเหลืองเรียกโรคชนิดนี้ว่า "ซางเหลือ"
      -ตัวยามี ๕   อย่าง  คือ:-
        ๑.ตัวเฮือด     ๗     ตัว
        ๒.คาบแมงมุม     ๗   คาบ
        ๓.เปลือกต้นพันชาติ
        ๔.ฮากหมากเดื่อ
        ๕.น้ำเหล้าเด็ดพอสมควร
         -วิธีกินยา:-ก่อนจะกินยาให้เอาบีงูเหลือมตัดจักหน่อย  จึงกินยา
   ๐ขนานที่ ๓๔   ยาแก้ซางขาวเป็นยาไล่พิษ
        -ตัวยามี ๕   อย่าง  คือ:-
       ๑.ฮากขามขี้
      ๒.ฮากหมากพิกก้นซัน
        ๓.ฮากตองแพง
       ๔.ฮากหมอน้อย
       ๕.ฮากยานาง
        -วิธีกินยา:-ฝนน้ำกินแล้วจึงกินยาซุมทีหลัง
  ** ๐ขนานที่ ๓๕   ยาแก้ซางเมื่อยเป็นไข้ดิ้นไปดิ้นมา
        -ตัวยามี ๓   อย่าง  คือ:-
         ๑.ฮากต้นดอกลำ
          ๒.ฮากเข็มแดง
           ๓.ฮากต้นบ้งนั่ง
           -วิธีกินยา:-ฝนน้ำให้กิน
    **๐ขนานที่ ๓๖   ยาแก้
         -ตัวยามี ๒๑   อย่าง  คือ:-
           ๑.ฮากพายสะเมา
           ๒.ฮากพายสะเลียง
           ๓.หัวฮ่อสะพายควาย
           ๔.ต้นตาควาย
           ๕.ต้นฮังหนาม
           ๖.ต้นนมวัว
           ๗.ต้นน้ำนมราชสีห์
           ๘.ต้นนมสาว
           ๙.ฮากนางแซ่ง
           ๑๐.ฮากน้ำเต้านัอย
           ๑๑.ฮากหมากเอิ๊ก
           ๑๒.ฮากต้นซมซื่น
           ๑๓.ฮากซายสู่ต้น
           ๑๔.ฮากซายสู่เครือ
           ๑๕.ฮากเลา
           ๑๖.ฮากกระจาย
           ๑๗.ฮากต้นระงับ
           ๑๘.ฮากต้นฟ้าเสทือน
           ๑๙.ฮากต้นหวายหนัง
           ๒๐.ฮากต้นบงซัน
           ๒๑.ฮากลิงสาว
        -วิธีกินยา:-ฝนน้ำกิน
   ๐ขนานที่ ๓๗   ยาแก้แข้งขาขาวเป็นจุดๆให้กินยาเหล่านี้ไล่พิษ
       -ตัวยามี ๔   อย่าง คือ:-
            ๑.ฮากต้นเอี่ยนด่อน
            ๒.นอแรด
            ๓.ข่า
            ๔.จันทน์แดง
         -วิธีกินยา:-ฝนน้ำให้กิน  เมื่อเห็นว่าตีนมือฮ้อนเสมอกันแล้วให้ลงหมวดยาซุมต่อไป
   ๐ขนานที่ ๓๘   ยาแก้ไขออกหมากสุก
      -ตัวยามี ๕   อย่าง  คือ:-
           ๑.แฮน
           ๒.บีปลาฝา
           ๓.ฮากเอื้องดอกขาว
           ๔.กระดูกฟาน
           ๕.ฮากก้านตง
      -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน
   ๐ขนานที่ ๓๙   ยาแก้ฝี
      -ตัวยามี ๓   อย่าง  คือ:-
          ๑.ฮากซมซื่น
          ๒.ฮากหมอน้อย
          ๓.ฮากยานาง
       -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน
    ๐ขนานที่ ๔๐  ยาแก้ไข้หมากไม้ทั้งหลาย
       -ตัวยามี ๔   อย่าง  คือ:-
        ๑.ฮากส่องฟ้า
        ๒.ฮากสะมัด
        ๓.ฮากหมอน้อย
        ๔.ฮากยานาง
      -วิธีใช้ยา:-ฝนใส่น้ำเหล้าเด็ดแล้วผิวตั้งแต่หัวลงไปหาตีน

      ๐ขนานที่ ๔๑   ยาแก้บ่มืนตา  
        -ตัวยามีตัวเดียวคือหมากพิกก้นซัน  ใช้ฝนน้ำให้กิน
   ๐ขนานที่ ๔๒   ยาแก้เหยี่ยวบ่ออก  ภาษาแพทย์แผนปัจจุบันเรียกว่า "ต่อมลูกหมากโต"
      -ตัวยามี ๓   อย่าง  คือ:-
         ๑.ฮากหญ้าขัด
         ๒.ฮากหนามแท่ง
         ๓.ฮากหญ้าหลับมืน  ปัจจุบันเรียกว่า "ไมยราบ"
      -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน
        -อีกขนานหนึ่ง   ตัวยามี ๔   อย่าง  คือ:-
            ๑.ตาไม้ไผ่บง       ๓       ตา
            ๒.ตาอ้อยดำ         ๓       ตา
            ๓.ไหกระเบื้อง      ๑       ชิ้น
            ๔.กระดูกเป็ดตัวผู้  ๑       ชิ้น
        -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน  กินแก้ต่อมลูกหมากโตดีนักแลท่านเอ๋ย
   ๐ขนานที่ ๔๓   ยาแก้สะเออะ  ภาดกลางเรียกว่า "สะอึก"
       -ตัวยามีดังนี้
         -ให้เอาต้าฮากขี้เห็น   ฝนน้ำให้กิน     อีกขนานหนึ่ง  ให้เอาฮากขี้จอ  ฝนใส่น้ำซาวข้าวให้กิน   อีกขนานหนึ่ง  ให้เอาฮากเขากวาง และ
ฮากหญ้าขัด  แส่น้ำให้กิน
   ๐ขนานที่ ๔๔   ยาแก้เหยี่ยวบ่ออก
      -ตัวยามีดังนี้
        -ให้เอาฮากต้นทองหลาง  และอ้อยดำ   แส่น้ำให้กิน     อีกขนานหนึ่ง  ให้เอาเขาเยือง   เขากวางซี   และโคยตาล   ฝนใส่น้ำให้กิน
อีกขนานหึ่ง  ให้เอาไลปลาฝา   และไลกลอนประตู   ฝนใส่น้ำให้กิน
   ๐ขนานที่ ๔๕   ยาห้าม
        -ตัวยาให้เอาฮากส้มกุ้งฝนใส่น้ำซาวข้าวให้กิน      อีกขนานหนึ่ง  ตัวยามีดังนี้
        ๑.ฮากตูมกา
         ๒.อ้อยดำ   ๗   ตา
          ๓.ข้าวสาร    ๗    เม็ด
          -วิธีกินยา:-ให้เอาน้ำนมมาตัดสักหน่อยแล้วจึงกิน
   ๐ขนานที่ ๔๖   ยาแก้ฮากลม
       -ตัวยามี ๑๒   อย่าง  คือ:-
         ๑.หญ้าปากควาย
         ๒.ฮากหญ้าโคยงู
         ๓.ฮากหญ้าคา
         ๔.ฮากหมากน้ำ
         ๕.ฮากหมากฮวดข้า
         ๖.ฮากหญ้าหลับมืน
         ๗.ฮากหญ้าขัด
         ๘.หัวหญ้าแห้วหมู
         ๙.ฮากเข็มเครือ
         ๑๐.ผักหวานบ้าน
         ๑๑.ข้าวสารดำ
         ๑๒.อ้อยดำ
       -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน    ถ้าบ่เซาให้เอาฮากหมากพริกขี้กาฝนน้ำให้กินดีนักแล
   ๐ขนานที่ ๔๗   ยาแก้เป็นบ้าไข้
      -ตัวยามี ๓   อย่าง  คือ:-
         ๑.ฮากกระจาย
         ๒.ฮากต้นน้ำเต้าน้อย
         ๓.ฮากอีเทิก
          -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน    
      -อีกขนานหนึ่ง   ตัวยามี ๖   อย่าง  คือ:-
         ๑.หนังแรด
         ๒.ฮากมอนเฮื้อ
         ๓.ฮากฝ้ายเฮื้อ
         ๔.ฮากหมากฮุ่งผู้
         ๕.ฮากหมากเขือบ้า
         ๖.ฮากหมากแข้งเฮื้อ
       -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน
   ๐ขนานที่ ๔๘   ยาแก้ไข้สั่น
      -ตัวยามี ๒   อย่าง  คือ:-
         ๑.ฮากต้นส้มพ่อ
         ๒.ฮากหญ้โคยงู
      -วิธีกินยา:-ฝนน้ำให้กิน  
      -อีกขนานหนึ่ง  มีตัวยา ๒ อย่าง คือ:-
         ๑.ฮากหญ้าคอมปาว
         ๒.ฮากหญ้านาง
      -วิธีกินยา:-แส่น้ำให้กิน
        -อีกขนานหนึ่ง   มึตัวยา ๒   อย่าง  คือ:-
          ๑.ฮากอีเลิด
          ๒.ฮากต้นคัดเค้า
        -วิธีกินยา:-แส่น้ำให้กิน
     ๐ขนานที่ ๔๙   ยาแก้พวนภายในคือพวนท้องพวนใส้
         -ตัวยามี ๑๑   อย่าง  คือ:-
           ๑.ฮากหญ้าขัด
           ๒.ฮากหญ้าคา
           ๓.ฮากหญ้าหลับมืน
           ๔.ฮากผักหวานบ้าน
           ๕.ฮากก้านตง
           ๖.ฮากเครือเขาแกบ
           ๗.ฮากส้มกบ
           ๘.แก่นแตงแซง
           ๙.ฮากสะมัด
           ๑๐.ข้าวจ้าว
           ๑๑.อ้อยดำ
         -วิธีกินยา:-แส่น้ำให้กิน
   ๐ขนานที่ ๕๐   ยาแก้เหื่อออกบ่เซา
      -ตัวยาให้เอาฮากหมากนาวฝนใส่เกลือกิน

    ๐ขนานที่ ๕๑   ยาแก้เมื่อย
      -ตัวยามี ๒   อย่าง  คือ:-
         ๑.ฮากส้มพ่อ
         ๒.เปลือกต้นหมากไฟ
       -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน
    ๐ขนานที่ ๕๒   ยาแก้ผิดน้ำ
        -ตัวยามี ๔   อย่าง  คือ:-
           ๑.ฮากหมากพริกน้อย
           ๒.ฮากผักอีตู่
           ๓.ฮากต้นเชือก
           ๔.ฮากพังคี
        -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน
     ๐ขนานที่ ๕๓   ยาแก้บ่อยากกินน้ำ
         -ตัวยามี ๖   อย่าง  คือ:-
            ๑.คาบแมงมุม       ๗       คาบ
            ๒.ไข่แมงกะสาน    ๗       ใบ
            ๓.ในหมากฝ้าย      ๗       ใน
            ๔.ฮากมอนเฮื้อ  
            ๕.ฮากต้นคาม
            ๖.ฮากดอกพุด
         -วิธีกินยา:-แส่น้ำให้กิน
     ๐ขนานที่ ๕๔   ยาแก้เสลดขึ้นคอ
         -ตัวยามี ๒   อย่าง  คือ:-
            ๑.ฮากอีตู่
            ๒.คาบแมงมุม    ๗   คาบ
         -วิธีกินยา:-แส่น้ำให้กิน
     ๐ขนานที่ ๕๕   ยาแก้ไข้อาการทาวใย
        -ตัวยามี ๓   อย่าง  คือ:-
          ๑.เอาแก่นไม้ขะยูง
          ๒.เอาคาบแมงมุม     ๓    คาบ
          ๓.เอาตอกกิ่วซ้าย    ๓     เส้น   เผ่าไฟก่อน
       -วิธีกินยา:-ให้เอาแก่นไม้ขะยุงฝนน้ำแล้วให้เอาคาบแมงมุมและตอกกิ่วซ้ายแส่น้ำปล่อยทิ้งไว้ประมาณสัก ๓ ชั่วโมงแล้วจึงเอามากิน
     ๐ขนานที่ ๕๖   ยาแก้พวนภายใน
        -ตัวยามี ๓   อย่าง  คือ:-
           ๑.แก่นไม้หมากทัน
           ๒.อ้อยดำ
           ๓.ข้าวจ้าว
        -วิธีกินยา:-ให้แส่น้ำกิน
     ๐ขนานที่ ๕๗   ยาแก้หมูนหม่าน
           -ตัวยามี ๓   อย่าง  คือ:-
          ๑.ฮากชะเอม
            ๒.ฮากหมากแข้ง
            ๓.ขิงแคง
             -วืธีกินยา:-ฝนใส่น้ำอ้อยดำให้กิน
     ๐ขนานที่ ๕๘   ยาแก้กินของผิด
          -ตัวยามี ๕   อย่าง  คือ:-
             ๑.แก่นหมากกะทัน
             ๒.แก่นแพน
             ๓.แก่นไม้สร้างคำ
             ๔.ฮากต้นหมอน้อย
             ๕.ฮากต้นยานาง
          -วิธีกินยา:- ฝนใส่น้ำให้กิน
     ๐ขนานที่ ๕๙   ยาตัดตุ่มไข้หมากไม้
         -ตัวยามี ๓   อย่าง  คือ:-
            ๑.ฮากเหมือดคน
            ๒.ฮากไม้หูลิง
            ๓.ฮากไม้ก้างปลา
        -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน 
   **๐ขนานที่ ๖๐   ยาแก้ฮ้อนในแต่เย็นนอก
        -ตัวยามี ๑๐   อย่าง  คือ:-
           ๑.ฮากต้นหมากบ้าลาย
           ๒.ขี้ซี
           ๓.นมผา
           ๔.ฮากผักกะโดนโดก
           ๕.ฮากต้นเหล็กซีดิน
           ๖.ดินจอมปลวก
           ๗.ม้าน้ำ
           ๘.ลิ้นทะเล
           ๙.ผังสมุท
           ๑๐.ขี้ซีไม้แคน
        -วิธีกินยา:- ฝนใส่น้ำให้กินในตอนเช้า  ตอนแลงคือตอนเข้านอนให้เอาฮากหมากผู้และเกล็ดหลิ่นฝนใส่น้ำผสมกันให้กิน

     ๐ขนานที่ ๖๑   ยาแก้ไข้บ่ส่วงจักเทื่อตีนเย็นมือเย็นอยู่เรื่อยๆ
      -ตัวยามี ๘   อย่าง  คือ:-
        ๑.ฮากต้นซาตแดง
        ๒.ฮากต้นสีดาแดง
        ๓.ฮากต้นส้มกุ้ง
        ๔.ฮากต้นเดื่อป่อง
        ๕.ฮากต้นหิ่งหาย
        ๖.ฮากต้นดอกพุด
        ๗.ฮากต้นส้มลม
        ๘.ฮากต้นโคยงู
      -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน
   ๐ขนานที่ ๖๒   ยาแก้ฮ้อนนอก
      -ตัวยามี ๗   อย่าง  คือ:-
         ๑.ฮากฝ้ายเฮื้อ
         ๒.ใบหญ้หลับมืน
         ๓.ใบชะมัด
         ๔.หญ้าปากควาย
         ๕.ผักตำนิน
         ๖.ข้าวจ้าว
         ๗.อ้อยดำ
      -วิธีใช้ยา:-แส่น้ำทาตีนทามือดีนักแล
   ๐ขนานที่ ๖๓  ยาแก้คนไข้มีแต่นอนอ้อยซ้อย
      -ตัวยามี ๓   อย่าง  คือ:-
         ๑.ฮากผักซี
         ๒.คันวี (ด้ามพัด)
         ๓.ไลปลาฝา
     -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน
  ๐ขนานที่ ๖๔   ยาแก้ไข้น้ำลายบ่มี
      -ตัวยามี ๒   อย่าง  คือ:-
     ๑.ฮากกกน้ำเต้าน้อย
      ๒.ฮากพลู
        -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน
   ๐ขนานที่ ๖๕   ยาล้างท้อง
      -ตัวยามี ๑๖   อย่าง  คือ:-
        ๑.ฮากต้หมากไฟ
        ๒.แก่นต้นฮังฮ้อน
        ๓.แก่นเหมือด
        ๔.แก่นต้นคอแลน
        ๕.แก่นต้นดูก
        ๖.ฮากหิ่งหาย
        ๗.แก่นต้นชะคาม
        ๘.แก่นต้นยมป่า
        ๙.แก่นต้นส้มกบ
        ๑๐.แก่นต้นแตงแซง
        ๑๑.ฮากมอนเฮื้อ
        ๑๒.ฮากต้นเดื่อป่อง
        ๑๓.ฮากต้นบ้งนั่ง
        ๑๔.ฮากต้นบินหม่อน
        ๑๕.ฮากต้นส้มผ่อ
        ๑๖.ฮากต้นหมากขามเครือ
     -วิธีกินยา:-แส่น้ำให้กิน
   ๐ขนานที่ ๖๖   ยาแก้ลงท้อง  ท้องล่วง
       -ตัวยามี ๓   อย่าง  คือ:-
          ๑.หน่วยหมากแข้งเผาไฟ
          ๒.ใบต้นคอแลน
          ๓.ก้านต้นกล้วยตีบ
       -วิธีกินยา:-แส่น้ำให้กิน
   ๐ขนานที่ ๖๗   ยาแก้ฮ้อน
       -ตัวยามี ๒   อย่าง  คือ:-
          ๑.ฮากต้นพิพ่วน
          ๒.ฮากต้นลุมพุก
        -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน
   ๐ขนานที่ ๖๘   ยาแก้ไอ ชนิดได้ผลดี
      -ตัวยามี ๓   อย่าง  คือ:-
        ๑.ฮากต้าถั่วพู
        ๒.ฮากต้นหมากเขือขื่น
        ๓.ฮากต้นพริกไทย
      -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน
   ๐ขนานที่ ๖๙   ยาแก้สะเออะ
        -ตัวยาให้เอาฮากส้มเสี้ยวฝนน้ำกิน
   ๐ขนานที่ ๗๐   ยาแก้โรคตับ
      -ตัวยามี ๕   อย่าง  คือ:-
         ๑.ใบไม้ไผ่บ้าน
         ๒.ใบไม้สร้างไพ
         ๓.ใบไม้ส้มผ่อ
         ๔.ข้าวจ้าว
      -วิธีกินยา:-ต้มน้ำให้กิน

   ๐ขนานที่ ๗๑   ยาไล่พิษ

     -วิธีกินยา:-.ให้เอาฮากไข่เน่าฝนน้ำกินและฝนทา

  ๐ขนานที่ ๗๒   ยาแก้เจ็บคัดหน้าเจ็บคัดหลัง

    -ตัวยามี ๑๔   อย่าง  คือ:-

      ๑.ฮากขี้ไก่

      ๒.ฮากกะเดา

      ๓.ฮากชะมด

      ๔.ฮากหมอน้อย

      ๕.ฮากผักหวานบ้าน

      ๖.ฮากก้านตง

      ๗.ไลปลาฝา

      ๘.นอ

      ๙.งา

      ๑๐.ถั่วพู

      ๑๑เขากวางซี

      ๑๒.เขาเยือง

      ๑๓.ซืน

      ๑๔.ฮากยานาง 

    -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน

 ๐ชนานาที่ ๗๓   ยาแก้ไข้หมากไม้เจ็บคัดหน้าคัดหลัง

    -ตัวยามี ๓   อย่าง  คือ:-

      ๑.ฮากถั่วพู

      ๒.ฮากหมากเฟือง

      ๓.ฮากกล้วยตีบ

    -วิธีกินยา:-แส่น้ำให้กิน 

 ๐ขนานที่ ๗๔   ยาแก้ไข้เหมือดลมและไข้ฮ้อนใน

    -ฮากหูลิงฝนกินแก้ไข้เหมือดลม

    -ฮากต้นก้างปลาฝนกินแก้ฮ้อนใน

 ๐ขนานที่ ๗๕   ยาแก้แก้ไข้ฮ้อนใน

   -ตัวยามี ๕   อย่าง  คือ:-

     ๑.เครืองวงสุ่ม

     ๒.หัวหญ้าเพก

     ๓.หัวไม้โจด

     ๔.ฮากหมอน้อย

     ๕.ฮากหญ้านาง

   -วิธีกินยา:-ฝนน้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๗๖   ยาแก้กินผิด

  -ตัวยามี ๖   อย่าง  คือ:-

    ๑.ฮากตาไก้

    ๒.ฮากตากวาง

    ๓.หัาข่าใหญ่

    ๔.ฮากหมอน้อย

    ๕.ฮากหญ้านาง

    ๖.ฮากหมากพิพ่วน 

 ๐ขนานที่ ๗๗   ยาแก้ไข้หนาวหลาย

   -ตัวยามี ๓   อย่าง  คือ:-

     ๑.ฮากเอี่ยนด่อน

     ๒.ฮากนางแซ่ง

     ๓.จันทน์แดง

  -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๗๘   ยาแก้กินน้ำจาง

   -ตัวยามี ๓   อย่าง คือ:-

     ๑.ฮากต้นเหงี่ยงปลาดุกน้อย

     ๒.ฮากต้นเหงี่ยงปลาดุกใหญ่

     ๓.ฮากต้นก้างปลา

   -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๗๙   ยาแก้ไข้หมากไม้

   -ตัวยามี ๖   อย่าง  คือ:-

     ๑.ฮากตาไก้

     ๒.ฮากตากวาง

     ๓.ขี้ส่าเหล้าใหญ่

     ๔.ขี้ส่าเหล้าน้อย

     ๕.หญ้าขัด

     ๖.ฮากมอน

   -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๘๐   ยาแก้ไข้หมากไม้

   -ตัวยามี ๒   อย่าง  คือ:-

     ๑.ฮากต้นซาติขาว

     ๒.ฮากหมากหมี้หนัง

   -วิธีกินยา:-ให้ฝนใส่น้ำกิน

 ๐ขนานที่ ๘๑   ยาแก้ไข้หมากไม้

  -ตัวยามี ๓   อย่าง คือ:-

   ๑.ฮากต้ตับเต่า

   ๒.ฮากต้นตูมกา

   ๓.ฮากต้นก้างปลา

   -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๘๒   ยาแก้ไข้เหื่อบ่ออก

  -ตัวยามี ๖   อย่าง  คือ:-

   ๑.แก่นต้นบาก

   ๒.แก่นต้นหูลิง

   ๓.แก่นต้นก้างปลา

   ๔.แก่นต้นก่าม

     ๕.ฮากต้นพิพ่วน

   ๖.แก่นต้นหวดข้า

  ๐ขนานที่ ๘๓   ยาแก้ไข้ซำเฮื้อ

   -ตัวยามี ๔   อย่าง  คือ:- 

   ๑.ฮากต้นหนำแน่

   ๒.ฮากต้นต้างไก่

   ๓.ฮากต้นส้มลม

   ๔.อ้อยดำ

   -วิธีกินยา:-ต้มน้ำกิน

 ๐ขนานที่ ๘๔   ยาแก้ซาง

  -ตัวยามี ๕   อย่าง  คือ:-

   ๑.ฮากท่มฟาย

   ๒.ฮากต้นหมากยมบ้าน

   ๓.แก่นก้านเหลือง

   ๔.ฮากหมอน้อย

   ๕.ฮากยานาง

   -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน

 **๐ขนานที่ ๘๕   ยาแก้เมือย

  -ตัวยามี ๖   อย่าง  คือ:-

   ๑.ฮากต้น

   ๒.ฮากต้นบ้งนั่ง

   ๓.ฮากต้นขะยอม

   ๔.ฮากต้นหมากเฟือง

   ๕.ฮากต้นหมากยม

   ๖.ฮากต้นหมากแข้ง

   -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๘๖   ยาแก้กลอมนางนอน

  -ตัวยามี ๓   อย่าง  คือ:-

  ๑.ฮากต้นแพง

   ๒.ฮากดอกเข็มขาว

   ๓.ฮากต้นน้ำเต้าน้อย

  -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๘๗   ยาแก้นางนอนเปลือย

  -ตัวยามี ๔   อย่าง คือ:-

   ๑.ฮากต้นเปลือยน้ำ

   ๒.ฮากต้นแขม

   ๓.ฮากต้นหมอน้อย

   ๔.ฮากต้นยานาง

   -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๘๘   ยาแก้แก้กล่อมนางนอนอีกชนิดหนึ่ง

  -ตัวยามี ๖   อย่าง  คือ:-

   ๑.ฮากต้นตูมกา

   ๒.ฮากต้นขี้เฮื้อนกวาง

   ๓.ฮากต้ชะมัดเตี้ย

   ๔.ฮากต้นส่องฟ้า

   ๕.ฮากต้นหมอน้อย

   ๖.ฮากต้นยานาง

   -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๘๙   ยาแก้ไขเขม่นถกแข้งถกขา

  -ตัวยามี ๑๑  อย่าง  คือ:-

   ๑.ฮากต้นหมากฮวดน้อย

   ๒.ฮากต้นแคล้าว

   ๓.ฮากต้นผักหวานบ้าน

   ๔.ฮากต้นก้านตรง

   ๕.ฮากต้นหูลิง

   ๖.เขาเยือง

   ๗.เขากวางซี

   ๘.ไลปลาฝา

   ๙.นมผา

   ๑๐.นอ

   ๑๑.งา

   -วิธีกินยา:-ฝนน้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๙๐   ยาแก้ไข้บ่ปากบ่เว้า

  -ตัวยามี ๔   อย่าง  คือ:-

   ๑.ฮากต้นจำปาแดง

   ๒.ฮากต้นหมากเขือบ้า

   ๓.แก่นไม้ขะยูง

   ๔.แก่นไม้หมากซัก

  -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน 

๐ขนานที่ ๙๑   ยาแก้ไขหนาว  

  -ตัวยามี ๒   อย่าง  คือ:-

    ๑.ฮากต้นกระดันงา

    ๒.ฮากต้นส้มกบ

   -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๙๒   ยาแก้เจ็บภายใน **

  -ตัวยามี ๒   อย่าง  คือ:-

    ๑.ฮากจงกระท้าง

    ๒.กระดูกงูทัมทาน

   -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๙๓   ยาแก้ฝดแดด

  -ตัวยามี ๓   อย่าง  คือ:-

    ๑.ฮากต้นหมอน้อย

    ๒.ฮากต้นยานาง

    ๓.ฮากต้นเข็มขาว

  -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๙๔   ยาแก้ไอ

  -ตัวยามี ๕   อย่าง  คือ:-

    ๑.ฮากต้นตำแย

    ๒.ฮากต้นคีไฟนกคุ่ม

    ๓.ฮากหญ้าคมปาว

    ๔.แก่นต้นกางของ

    ๕.ฮากต้นหมากเขือบ้า

   -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๙๕   ยาแก้เจ็บคัดหน้าอก

  -ตัวยามี ๕   อย่าง  คือ:-

    ๑.ฮากหญ้าขัดโตผู้

    ๒.ฮากหญ้าขัดโตแม่

    ๓.ฮากหญ้าหลับมืน

    ๔.ฮากหญ้างวงซุ่ม

    ๕.ฮากหญ้าเลา

   -วิธีกินยา:-แส่น้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๙๖   ยาแก้เจ็บสันหลังวิ่งขึ้นถึงหัวใจ

  -ตัวยามี ๑๕   อย่าง  คือ:-

    ๑.ฮากต้นก้างปลา

    ๒.ฮากต้นหญ้าขัด

    ๓.ฮากต้นหญ้าคา

    ๔.ฮากต้นหญ้าปากควาย

    ๕.ฮากหย้าหลับมืน

    ๖.ฮากผักหวาน

    ๗.ฮากก้านตง

    ๘.ฮากแพงคำฮ้อย

    ๙.อ้อยดำ

    ๑๐.ฮากต้นแกน้อย

    ๑๑.ฮากต้นหูลิง

    ๑๒.ฮากต้นซุมแซง

    ๑๓.ฮากต้นส้มกบ

    ๑๔.แก่นต้นแตงแซง

    ๑๕.ฮากหญ้าขัดมอน

 **๐ขนานที่ ๙๗   อีกขนานหนึ่ง

  -ตัวยามี ๔   อย่าง  คือ:-

    ๑.เหมือดแอ

    ๒.เหมือดคน

    ๓.เหมือดปลาซิว

    ๔.เหมือดเลา

   -วิธีกินยา:-ฝนน้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๙๘   ยาแก้ไข้มีอาการหนหวย

  -ตัวยามี ๖   อย่าง  คือ:-

    ๑.ฮากต้นแมงซอน

    ๒.ฮากต้นหนำแน่

    ๓.ฮากต้นหญ้าขัด

    ๔.ฮากต้นหญ้าคา

    ๕.ข้าวจ้าว

    ๖.อ้อยดำ

   -วิธีกินยา:-แส่น้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๙๙   ยาแก้ประดงกินของผิด

  -ให้เอาต้นตีนตังฝนน้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๑๐๐  ยาแก้โรคประดงเจ็บจุกขึ้นหัวใจ

  -ตัวยามี ๖   อย่าง  คือ:-

    ๑.หัวหมากเคี้ยว     ๗     ฝาน

    ๒.หากต้นส้มลม     ๗     ฝาน

    ๓.ขิ่ง     ๗    งีบ (แง่ง)

    ๔.หัวข่าบ้าน     ๗     ฝาน

    ๕.หัวผักเทียม    ๗     งีบ

    ๖.หัวสีไค

    ๗.ฮากต้นส้มลม

    ๘.ฮากต้นอีตู่ไทย

    ๙.ฮากเขากวางซี

  -วิธีกินยา:-ฝนน้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๑๐๑   ยาแก้โรคประดง   

  -ตัวยามี ๘   อย้าง  คือ:-

    ๑.เครือกล้วยตีบ

    ๒.แก่นต้นสะคาม

    ๓.แก่นเหมือดใบมน

    ๔.แก่นเหมือดหลังแตก

    ๕.แก่นเหมือดปลาลัด

    ๖.แก่นเหมือดปลาซิว

    ๗.แก่นเหมือดแก้ว

    ๘.แก่นเหมือดคำ

   -วิธีกินยา:-ฝนน้ำให้กิน 

 ๐ขนานที่ ๑๐๒   ยาแก้ไข้ประดงเจ็บในท้องเจ็บในไส้เป็นคัมๆ

  -ตัวยามี ๕   อย่าง  คือ:-

    ๑.ประดงขาว

    ๒.ประดงแดง

    ๓.ประดงข้อ

    ๔.ฮากต้นซมพู่ขาว

    ๕.ฮากต้นถั่วพู

   -วิธีกินยา:-ฝนน้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๑๐๓   ยาแก้คัดสันหลัง

  -ตัวยามี ๕   อย่าง  คือ:-

    ๑.ฮากต้นหวดข้า

    ๒.ฮากต้หวดลาว

    ๓.ฮากต้นแซง

    ๔.ฮากหมอน้อย

    ๕.ฮากหญ้านาง

   -วิธีกินยา:-ฝนน้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๑๐๔   ยาแก้ประดง

  -ตัวยามี ๔   อย่าง  คือ:-

    ๑.ฮากต้นมูก

    ๒.ฮากต้นประสง

    ๓.ฮากต้นเข็มขาว

    ๔.ฮากต้นเข็มแดง

  -วิธีกินยา:-แส่น้ำข้าวจ้าวให้กิน

  -อีกอย่างหนึ่งให้เอาเปลือกไม้แดงมาตำห่อแพรขาวแส่น้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๑๐๕   ยาแก้โรคประดงเมื่อย

  -ตัวยามี ๖   อย่าง  คือ:-

    ๑.ฮากต้นดอกซ้อน

    ๒.ฮากต้นเข็มขาว

    ๓.ฮากต้นเข็มแดง

    ๔.เครืองไส้ตัน

    ๕.แก่นต้นส้มพ่อ

    ๖.แก่นต้นประดงแดง

   -วิธีกินยา:-ฝนน้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๑๐๖   ยาแก้โรคประดง

  -ตัวยามี ๓   อย่าง  คือ:-

    ๑.ฮากต้นมูก

    ๒.ฮากต้ประสง

    ๓.ฮากต้นเข็มขาว

   -วิธีกินยา:-แส่น้ำข้าวจ้าวทั้งกินทั้งทา

 ๐ขนานที่ ๑๐๗   ยาแก้เจ็บท้อง

  -ตัวยามี ๒   อย่าง  คือ:-

    ๑.เปลือกแคขาว

    ๒.เปลือกแคแดง

   -วิธีกินยา:-เอามาตำให้ละเอียดแล้วห่อผ้าขาวแส่น้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๑๐๘   ยาแก้โรคประดงเป็นวิน

  -ตัวยามี ๔   อย่าง  คือ:-

    ๑.หนามไผ่

    ๒.หนามหากฟัก

    ๓.หนามเซื้อก  

    ๔.น้ำขี้สีก

   -วิธีกินยา:-แส่น้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๑๐๙   ยาแก้โรคประดงเส้น

   -ตัวยามี ๔   อย่าง  คือ:-

     ๑.แก่นต้นแพง

     ๒.แก่นต้นแดง

     ๓.แก่นต้หมากเฟือง

     ๔.แก่นต้นหมากเกลือกา

   -วิธีกินยา:-แส่น้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๑๑๐   ยาแก้ประดงเลือด

  -ตัวยามี ๕   อย่าง คือ:-

    ๑.แก่นต้นส้มป่อย

    ๒.แก่นต้นซมพู่ขาว

    ๓.แก่นข้าวโพด

    ๔.แก่นต้นหมากเยา

    ๕.แก่นต้นขี้เรือนกวาง

  -วิธีกินยา:-แส่น้ำให้กินทั้งเช้าและเย็น ครั้งละ ๑ แก้ว

 ๐ขนานที่ ๑๑๑   ยาแก้โรคประดงเส้นไข่ในท้อง

   -ตัวยามี ๖   อย่าง  คือ:-

    ๑.แก่นต้นตีนนก

    ๒.แก่นต้นพันซี

    ๓.แก่นต้นขี้เรื้อนกวาง

    ๔.แก่นต้นหมากกอก

    ๕.แก่นต้นส้มพ่อ

    ๖.ฮากต้นซมซื่น

   -วิธีกินยา:-ต้มน้ำกิน  กินครั้งละ ๑ แก้ว วันละ ๒ ครั้ง  เช้าเย็น

 ๐ขนานที่ ๑๑๒   ยาแก้ประดงเจ็บหัวปานหัวสิแตก

   -ตัวยามี ๕   อย่าง  คือ:-

    ๑.ต้นประดงแดง

    ๒.กระดูกหมู

    ๓.กระดูกม้า

    ๔.กระดูกควายด่อน

    ๕.เขาเยือง

   -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำเหล้าเด็ดให้กิน

 ๐ขนานที่ ๑๑๓   ยาแก้ประดงเจ็บขึ้นในท้องจนเป็นแปว

   -ตัวยามี ๘   อย่าง  คือ:- 

    ๑.เครือคันธุง

    ๒.แก่นต้นงิ้วบ้าน

    ๓.ฮากเข็มขาว

    ๔.ฮากเข็มแดง

    ๕.เขาเยือง

    ๖.เขากวางซี

    ๗.หมากเคี้ยวแห้ง

    ๘.ไลปลาฝา

   -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๑๑๔   ยาทาแก้โรคประดงเจ็บขึ้นในท้อง

   -ตัวยามี ๘   อย่าง  คือ:-

     ๑.ชาติขาว

     ๒.ใบหมากผู่

     ๓.ฮากหญ้าขัดตัวผู่

     ๔.ฮากหญ้าขัดตัวแม่

     ๕.ยอดหมากแข้ง

     ๖.เปลือกหมากฟัก

     ๗.ประดงแดง

     ๘.หมากเคี้ยวแห้ง

    -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๑๑๕   ยาแก้ประดงแกมไข้หมากไม้

    -ตัวยามี ๑๓   อย่าง  คือ:-

      ๑.ฮากต้นพุดป่า

      ๒.ฮากหมากพิกกันซัน

      ๓.ฮากต้นหมากเขือคื่น

      ๔.ฮากต้นเข็มขาว

      ๕.ฮากหัวสิไค

      ๖.ฮากต้นดอกซ้อน

      ๗.ฮากต้นหมากเขียน

      ๘.ฮากหมากทันตะรด

      ๙.ฮากต้นลำดวน

      ๑๐.เปลือกต้นหมากเดื่อ

      ๑๑.ฮากต้นประดงแดง

      ๑๒.ฮากต้นหมอน้อย

      ๑๓.ฮากต้นยานาง

    -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๑๑๖   ยาแก้โรคประดงแล่น  คือความเจ็บปวดที่แล่นไปตามร่างกาย

   -ตัวยามี ๕   อย่าง  คือ:-

      ๑.ดอกกล้วย

      ๒.ดอกหมากขาม

      ๓.ดอกหมากพร้าว

      ๔.แก่นข้าวโพด

      ๕.ดอกหมาหพิก

   -วิธีกินยา:-ต้มน้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๑๑๗   ยาแก้ตุ่มพิษ

   -ตัวยามี ๒   อย่าง  คือ:-

      ๑.นางไม้แพง

      ๒.นางไม้ขาว

   -วิธีใช้ยา:-ให้แส่น้ำอาบ

 ๐ขนานที่  ๑๑๘   ยาแก้ประดงซัก

   -ตัวยามี ๔   อย่าง  คือ:-

      ๑.หัวต้นกล้วยที่อยู่ใกล้เฮื้อน

      ๒.คะนานหมากพร้าว

      ๓.ยาหัว

      ๔.อ้อยดำ

   -วิธีกินยา:-ต้มน้ำกินเป็นยาแก้ฮ้อนใน    

   -ส่วนยาแก้ฮ้อนภายนอก ตัวยามี ๖   อย่าง  คือ:-

     ๑.หัวว่านไพร

     ๒.หัวทูน

     ๓.ข้าวเปลือก

     ๔.ประดงแดง

     ๕.ไลปลาฝา

   -วิธีใช้ยา:-ต้มน้ำให้อาบ   

 ๐ขนานที่ ๑๑๙   ยาแก้เหยี่ยวไม่ออก

   -ตัวยามี ๓   อย่าง  คือ:-

      ๑.ใบหมากนัด

      ๒.หินส้ม

      ๓.ในหมากขาว

   -วิธีกินยา:-เอาตัวยาทั้ง ๓ มาตำให้แหลกแล้วเอาผ้าขาวมาห่อแส่น้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๑๒๐   ยาแก้โรคประดงแล่น  คือการเจ็[ปวดที่แล่นไปแล่นมาตามร่างกาย

   -ตัวยามี ๔   อย่าง  คือ:-

      ๑.ฮากหมากฮวดข้า

      ๒.ฮากหมากหมี้หนัง

      ๓.ฮากหมอน้อย

      ๔.ฮากยานาง

   -วิธีกินยา:-ฝนน้ำให้กิน

  ๐ขนานที่ ๑๒๑   ยาแก้ไข้ดิ้นบ่เซา   

   -ตัวยามี ๔   อย่าง  คือ:-

      ๑.ฮากไม้สัก

      ๒.ฮากผักหวานบ้าน

      ๓.ฮากก้านตง

   -วิธีกินยา:-ฝนน้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๑๒๒   ยาแก้โรคประดงเจ็บคอ เจ็บตามข้อมือข้อเท้า เจ็บตามตัว

   -ตัวยามี ๖   อย่าง  คือ:-      

      ๑.แก่นต้นตาเสือ

      ๒.แก่นต้นซมพู่ขาว

      ๓.แก่นต้นประดงขาว

      ๔.เครือต้นดอกซ้อน

      ๕.แก่นไม้สะแแนน

      ๖.แก่นไม้หูลิง

   -วิธีกินยา:-ฝนน้ำให้กิน  ส่วนเปลือกนอกของตัวยาเหล่านี้ให้ฝนทา

 ๐ขนานที่ ๑๒๓   ยาแก้โรคมึนตามแข้งตามขา

   -ตัวยา ให้เอาหัว่านตูบหนูบต้มน้ำกินและทาทั้งเช้าและเย็นไม่กี่วันโรคก็จะหาย

 ๐ขนานที่ ๑๒๔   ยาแก้มึน

   -ตัวยาให้เอาฮากจานต้นฝนน้ำกิน

 ๐ขนานที่ ๑๒๕   ยาแก้ฝีหัวเอี่ยน

   -ตัวยามี ๒   อย่าง  คือ:-

      ๑.เปลือกต้นเหงี่ยงดุก

      ๒.หอยจูบ   ๗   หน่วย

   -วิธีใช้ยา:-เอาน้ำมวกต้มทา

 ๐ขนานที่ ๑๒๖   ยาแก้สะดวงคัน

   -ตัวยามี ๓   อย่าง  คือ:-

      ๑.ฮากต้นเปือยน้ำ

      ๒.ฮากต้นโคยงู

      ๓.ฮากจิก

   -วิธีกินยา:-ต้มน้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๑๒๗   ยาดีกินแล้วมีแฮง

   -ตัวยามี ๔   อย่าง  คือ:-

      ๑.แก่นไม้แดง

      ๒.แก่นขี้เหล็กบ้าน

      ๓.แก่นขี้เหล็กป่า

      ๔.ยาหัว

   -วิธีกินยา:-ให้เอาตัวยาทั้ง ๔ต้มเคี่ยวให้ดี  เอาพริกไทยและหัวกระเทียมตำให้ละเอียดเป็นผงผสมลงไปพอสมควรแล้วจึงเอาน้ำเหล้าผ่าจักหน่อย  กินมีแฮงอีหลี

 ๐ขนานที่ ๑๒๘   ยาแก้โรคประดงเข้าข้อ

   -ตัวยาให้เอาฮากไม้บงฝนน้ำกินและทาดีนักแล

 ๐ขนานที่ ๑๒๙   ยาแก้ไข้ขี้หมากเหลืองและไข้ป้าง

   -ตัวยามี ๓   อย่าง  คือ:-

      ๑.นางไม้แพง

      ๒.แก่นต้นไข่นุ่น

      ๓.แก่นไม้ส้มพ่อ

   -วิธีกินยา:-แส่น้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๑๓๐   ยาแก้ผู้หญิงได้ลูกใหม่กินของผิด

   -ตัวยามี ๒   อย่าง  คือ:-

      ๑.ฮากต้นส้มพ่อ

      ๒.ตาอ้อย

   -วิธีกินยา:- แส่น้ำเหล้าเด็ดให้กิน

  ๐ขนานที่ ๑๓๑   ยาแก้หยึ่งท้อง

   -ตัวยามี ๓   อย่าง  คือ:-

      ๑.ฮากกระจาย

      ๒.ตาต้นแก

      ๓.ยาหัว

   -วิธีกินยา:-ต้มน้ำกิน

 ๐ขนานที่ ๑๓๒   ยาอายุวัฒนะ

   -ตัวยามี ๗   อย่าง คือ:-

      ๑.ผักอีฮุม

      ๒.เครือเขาฮ้อ

      ๓.ขี้หมิ้นขึ้น

      ๔.กล้วยตีบสุก    ๓    หน่วย

      ๕.เปลือกต้นกางของ

      ๖.หมากแหน 

      ๗.ชะลีปลี (ดีปลี)

   -วิธีกินยา:-ให้เอาตัวยาทั้งหมดมาตำให้ละเอียด  ผสมน้ำผึ้งลงไปปั้นเป็นลูกกลอนโตเท่าหัวแม่มือ  ตากให้ได้ ๗ หมอก ๗ แดด กินกับน้ำอุ่น

หรือซิบีบให้แตกใส่ในน้ำเหล้าเด็ดกินยิ่งดีจะทำให้ตัวยามีฤทธิ์แรง  ให้กินวันละ ๒ ครั้งก่อนอาหารเช้าและก่อนเข้านอน

   -สรรพคุณถ้าใครกินเป็นประจำผู้นั้นจะมีสุขภาพแข็งแรงดีมีอายุยืนยาว ๑๐๐ ปีขึ้นไป 

 ๐ขนานที่ ๑๓๓   ยาแก้แก้โรครำมะนาดแข้วไข่

   -ตัวยามี ๘   อย่าง  คือ:-

      ๑.เปลือกต้นหมากแซว

      ๒.เปลือกไม้แดง

      ๓.เปลือกต้นสะแบง

      ๔.เปลือกต้นหมากเค็ง

      ๕.ฮากต้นกล้าวยตีบ

      ๖.ฮากต้นหมากตาล

      ๗.ขี้สูด

      ๘.เกลือ

   -วิธีปรุงยา:-เอายาทั้งหมดใส่หม้อต้มเคี่ยวให้ข้นอม แก้โรครำมะนาดปวดฟันได่ดีมาก

 ๐ขนานที่ ๑๓๔   ยาแก้ฝีลม

   -ตัวยามี ๔   อย่าง  คือ:-

      ๑.ใบหมากตูม

      ๒.หัวว่านไพร

      ๓.ใบหมากเกียง (ส้มโอ)

      ๔.ใบหมากสีดา  

   -วิธีกินยา:-ต้มน้ำกิน

 ๐ขนานที่ ๑๓๕   ยาแก้ไอขี้ขะยือและผอมเหลือง

   -ตัวยามี ๓   อย่าง  คือ:-

      ๑.แก่นต้นแดง  จงเลือเอาแก่นที่ปลอด

      ๒.แก่นต้นหมากมี้

      ๓.หัวขี้หมิ้นขึ้น

   -วิธีปรุงยา:-เอาตัวยาทั้ง ๓ มาตำให้แหลกละเอียดแล้วต้มเคี่ยวให้ข้นเอาเหล้าเด็ดตัดสักเล็กน้อยกินเช้าจอกแลงจอกให้กินไปเรื่อยๆจนกว่าจะหาย

 ๐ขนานที่ ๑๓๖   ยาแก้โรคประดงตา

   -ตัวยามี ๕   อย่าง  คือ:-

      ๑.หน่วยหมากเขียบแห้ง     ๓    หน่วย

      ๒.เปลือกประดงขาว

      ๓.เปลือกต้นซมพู่ขาว

      ๔.เปลือกต้นซมพู่แดง

      ๕.เปลือกต้นหวดข้า

   -วิธีรักษา:-เอาทั้งเปลือกและทั้งแก่นต้มฮม

 ๐ขนานที่ ๑๓๗   ยาแก้โรคไข่ในคอ  ท้องลมบ่เดิน

   -ตัวยามี ๕   อย่าง  คือ:-

      ๑.ฮากต้หมากเสี้ยวน้อย

      ๒.ฮากต้นหมากเสี้ยวใหญ่

      ๓.ใบดอกซ้อน

      ๔.ใบยานาง

      ๕.ข้าวจ้าว   ใส่เล็กน้อย 

   -วิธีใชยา:-ให้ฝนทา

 ๐ขนานที่ ๑๓๘   ยาแก้โรคประดงเจ็บในท้อง

   -ตัวยามี ๓   อย่าง  คือ:-

      ๑.ฮากฝางแดง

      ๒.ฮากต้นสาตีขาว

      ๓.ฮากต้นหมากมี้หนัง

   -วิธีกินยา:-ฝนน้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๑๓๙   ยาแก้โรคประดงเจ็บขึ้นในเนื้อในตัว

   -ตัวยามี ๘   อย่าง  คือ:-

      ๑.ฮากต้นกระจาย

      ๒.ฮากต้นกางปลา

      ๓.ฮากต้นส้มปล่อย

      ๔.ฮากต้นผักขะ

      ๕.ฮากต้นเขามวก

      ๖.เปลือกต้นประดงแดง

      ๗.ฮากต้นหมอน้อย

      ๘.ฮากต้นยานาง

   -วิธีกินยา:-ฝนใส่น้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๑๔๐   ยาแก้โรคประดงลม

   -ตัวยามี ๕   อย่าง  คือ:-

      ๑.ฮากดอกใหม่

      ๒.หัวต้นทองสมุด

      ๓.หัวต้นดอกซายเหินขาว

      ๔.หัวต้นดอกซายเหินแดง

      ๕.หัวมันแกวขาว

   -วิธีกินยา:-ฝนน้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๑๔๑   ยาแก้สาละบาด 

  -ตัวยามี ๑๑   อย่าง  คือ:-

      ๑.ใบหมากนาว

      ๒.น้ำตาลทราย

      ๓.หอยทราย

      ๔.หัวกล้วยทะนี

      ๕.ผักเป็ด

      ๖.ใบทันตะลด

      ๗.ใบหมากเขียบ

      ๘.หัวขี้หมิ้น

      ๙.หมากขี้หูด

      ๑๐.ใบหมากเว่อ

      ๑๑.ใบหมากเฟือง

   -วิธีรักษา:-ตำตัวยาทั้งหมดให้แหลกแล้วจึงห่อด้วยผ้าย้อมครามนึ่งให้อุ่นแล้วจึงเอาตั้งบนหัวทำอย่างน้อยวันละ ๒ ครั้ง

 ๐ขนานที่ ๑๔๒   ยาแก้โรคทัมมะลา

    -วิธีรักษา:-ให้เอาใบหมากโมมาบดห่อผ้าขาวแส่น้ำกิน

 ๐ขนานที่ ๑๔๓   ยาแก้นอนหลับแล้วตื่นสะเดิดขึ้น

   -ตัวยามี ๒   อย่าง  คือ:-

      ๑.ฮากต้นหมากค้อผู้

      ๒.ฮากต้นหมากยมผู้

   -วิธีรักษา:-ฝนน้ำให้กินและฝนผิวไปตามตัวด้วย

 ๐ขนานที่ ๑๔๔   ยาแก้โรคสะดวงเลือด

   -ตัวยามี ๖   อย่าง  คือ:-

      ๑.หัวเอื้อง

      ๒.ฮากหญ้าคมปาว

      ๓.หญ้าห้อมแก่ว

      ๔.ฮากหัวเฮือด

      ๕.เครือตาปลา

      ๖.ต้นปอขี้ไก่

   -วิธีกินยา:-แส่น้ำกิน

 ๐ขนานที่ ๑๔๕   ยาแก้สะดวงดัง

   -ตัวยามี ๒   อย่าง  คือ:-

      ๑.ฮากต้นส้มพ่อ

      ๒.ยาหัว

   -วิธีกินยา:-ต้มน้ำกิน

 ๐ขนานที่ ๑๔๖   ยาแก้โรคสะดวงกินลิ้นไก่

   -วิธีกินยา ให้เอาฮากกระจายต้มเคี่ยวผสมน้ำเหล้าให้กิน

 ๐ขนานที่ ๑๔๗   ยาแก้โรคสะดวง

   -วิธีกินยา ให้เอาใบส้มพ่อหย่องน้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๑๔๘   ยาแก้โรคสะดวงลงท้อง

   -ตัวยามี ๓   อย่าง  คือ:-

      ๑.เครือขี้กา

      ๒.ฮากผักขะ

   วิธีกินยา:-ต้มเคี่ยวกิน  เวลาจะกินให้หันหน้าไปทางทิศตะวันตกดีนักแล

 ๐ขนานที่ ๑๔๙   ยาแก้สะดวงดัง

   -วิธีกินยาให้เอาเปลือกหมากสังต้มน้ำกิน

 ๐ขนานที่ ๑๕๐   ยาแก้ไขเไอ

   -ตัวยามี ๓   อย่าง  คือ:-

      ๑.เปลือกต้นทองหลาง  ปลิ้งให้สุก

      ๒.ข้าวจ้าว

      ๓.อ้อยดำ

   -วิธีกินยา:-แส่น้ำให้กิน  อีกขนานหนึ่งให้เอาเปลือกไม้สักเผาไฟให้กิน

 ๐ขนานที่ ๑๕๑   ยาแก้การออกหมึกออกซาง ออกปานดำออกปานแดง

   -ตัวยามี ๗   อย่าง  คือ:-

      ๑.ฮากดอกซ้อนน้อย

      ๒.ฮากดอกพุด

      ๓.ฮากดอกแตงหนู

      ๔.หัวบ้งกะเล็น

      ๕.บีงูเหลือม

      ๖.เลือดหัวใจแรด

      ๗.น้ำที่เกิดจากกล้วยทะนี

   -วิธีกินยา:-ฝนน้ำกินให้เอาเหล้าเด็ดตัดสักหน่อย 

 ๐ขนานที่ ๑๕๒   ยาแก้โรคสะดวง

   -ตัวยามี ๒   อย่าง  คือ:-

      ๑.ฮากคม

      ๒.ฮากต้นหยิกบ่ถอง

   -วิธีกินยา:- ให้ต้มน้ำกิน     ถ้ายังไม่ดีให้เอาตัวยา  ๗  อย่าง เหล่านี้ คือ:-

      ๑.เครือเขาฮ้อ

      ๒.ขี้หมิ้นขึ้น

      ๓.หัวว่านอีทือ

      ๔.หัวว่านไฟ

      ๕.เปลือกกุ่ม

      ๖.เปลือกก่าม

      ๗.เปลือกผักอีฮุม

   -วิธีกินยา:-ให้ต้มน้ำกินและฮมด้วย     ถ้ายังไม่หายให้เอาตัวยา  ๓  อย่างเหล่านี้ คือ:-

      ๑.ยอดส้มป่อย

      ๒.ยอดกัญชา

      ๓.ใบหมากกูด

   -วิธีใช้:-เอาตัวยามาตำให้แหลกแล้วเอาผ้าขาวห่อต้มฮมดียิ่งนัก

 ๐ขนานที่ ๑๕๓   ยาทาแก้โรคประดง

   -ตัวยามี ๗   อย่าง  คือ:-

      ๑.ฮากเครือเขาคำ

      ๒.ใบตำนิน

      ๓.ใบมูกน้อย

      ๔.ใบยานาง

      ๕.ใบประดงขาว

      ๖.ใบประดงเหืลอง

      ๗.ข้าวจ้าว

   -วิธีปรุงยา:-ตำให้แหลกเอาเสื้อดำห่อและแส่น้ำทา

 ๐ขนานที่ ๑๕๔   ยาแก้โรคประดงแกมเหลืองและแกมฮาน

   -ตัวยามี ๖   อย่าง  คือ:-

      ๑.หมูขาว

      ๒.หมูแดง

      ๓.ฮากหนามแท่ง

      ๔.ต้นหมากยอเลือด

      ๕.นางต้นจิก

      ๖.นางต้นฮัง

   -วิธีกินยา:-ให้แส่น้ำกิน

 ๐ขนานที่ ๑๕๕   ยาแก้ประดงฮ้อนในและฮ้อนนอก

  -ตัวยามี ๘   อย่าง  คือ:-

      ๑.หอยกว้างทะเล

      ๒.งิ้วดำ

      ๓.จันทน์แดง

      ๔.คีไฟนกขุ่ม

      ๕.แผ่นดินเย็น

      ๖.ฮากหมอน้อย

      ๗.ฮากยานาง

      ๘.น้ำส่างนก   ให้เอาเป็นน้ำกระสายยา

   -วิธีกินยา:-ให้ฝนน้ำกินทุกวันโรคนี้จะหายขาดแน่นอน

 ๐ขนานที่ ๑๕๖   ยาซุมแก้โรคประดงหมูน

   -ตัวยามี ๒๐   อย่าง  คือ:-

      ๑.ฮากต้นซมซื่น

      ๒.ฮากต้นหลัง

      ๓.ฮากต้นหมากเคี่ยวผู่

      ๔.ฮากต้นหมากสีดาขาว

      ๕.กระดูกเต่า

      ๖.กระดูกปลาฝา

      ๗.เขาเยือง

      ๘.เขากวางซื

      ๙.ฮากหมากเขียบ

      ๑๐.ฮากจำปาแดง

      ๑๑.ฮากหมากทัน

      ๑๒.ฮากหัวกระแต

      ๑๓.ฮางเขื่องแดง

      ๑๔.ฮากส้มเซ่า

      ๑๕.ฮากหมากเขือขื่น

      ๑๖.ฮากต้นแก่

      ๑๗.ฮากต้นวัวแม่

      ๑๘.ประดงแดง

      ๑๙.ประดงขาว

      ๒๐.ประดงไฟ

   -วิธีกินยา:-ฝนน้ำกิน

 ๐ขนานที่ ๑๕๗   ยาซุมประดงอีกขนานหนึ่ง

   -ตัวยามี ๒๘   อย่าง  คือ:-

      ๑.ใบไม้ไผ่บ้าน     ๗     ใบ

      ๒.ใบหน่อไม้ไหล่     ๗     ใบ

      ๓.ใบไม้ซาง     ๗     ใบ

      ๔.ใบไม้ส่างไพ     ๗     ใบ

      ๕.ลูกเขาะ 

      ๖.ลูกขิก

      ๗.ไลประตู

      ๘.ไม้คันไถ

      ๙.ตะกั่ว

      ๑๐.ซืน

      ๑๑.เหล็ก

      ๑๒.ฮากต้นมอนเฮื้อ

      ๑๓.ฮากต้นฝ้ายเฮื้อ

      ๑๔.ฮากต้นคามเฮื้อ

      ๑๕.เปลือกต้นแพนผู่

      ๑๖.ฮากต้นสมุด

      ๑๗.จันทน์แดง

      ๑๘.อ้อยดำ

      ๑๙.ต้นยานาง

      ๒๐.ต้นหมากเดื่อป่อง

      ๒๑.ต้นทองบ้าน

      ๒๒.แก่นต้นหัน

      ๒๓.ฮากต้นก้านตง

      ๒๔.ฮากผักหวานบ้าน

      ๒๕.ฮากต้นก้างปลา

      ๒๖.ฮากต้นหูลิง

      ๒๗.ฮากต้นขาม

      ๒๘.นางต้นหมากทัน

   -วิธีกินยา:-ฝนน้ำกิน

 ๐ขนานที่ ๑๕๘   ยาแก้โรคประดงไฟ

   -ตัวยามี ๙   อย่าง  คือ:-

      ๑.หัวข่าโคม

      ๒.กระดูกควายด่อน

      ๓.เขาเยือง

      ๔.เขากวางซี

      ๕.ขี้หอยเดื่อ

      ๖.หอยกว้างทะเล

      ๗.ฮากไม้งิ้วดำ

      ๘.จันทน์แดง

      ๙.จำปา

   -วิธีกินยา:ฝนน้ำกิน    

   -อีกขนานหนึ่งมีตัวยา ๗   อย่าง  คือ:-

      ๑.ต้นประดงขาว

      ๒.ฮากต้นสัก

      ๓.ฮากต้นพังคี

      ๔.หลับมืน

      ๕.หัวสีไค

      ๖.ฮากผักอีตู่

      ๗.ว่านไฟ

   -วิธีกินยา:-ฝนน้ำกิน

 ๐ขนานที่ ๑๕๙   ยาแก้ประดง

   -ตัวยามี ๔   อย่าง  คือ:-

      ๑.ติวไม้ไผ่บ้าน

      ๒.น้ำปูนใส

      ๓.เปลือกประดง

      ๔.นางต้นหมากค้อ

   -วิธีกินยา:-ฝนน้ำกิน

 ๐ขนานที่ ๑๖๐   ยาแก้โรคประดง

   -ตัวยามี ๑๔   อย่าง  คือ:-

      ๑.แก่นต้นจิก

      ๒.แก่นต้นฮัง

      ๓.แก่นต้นตากวาง

      ๔.แก่นไม้หมูลิง

      ๕.หญ้าหลับมืน

      ๖.แก่นแพง

      ๗.แก่นขาม

      ๘.แก่นต้นตีนตัง

      ๙.แก่นหมากส้มมอ

      ๑๐.แก่นต้นตูมกา

      ๑๑.ตาไม้ไผ่บ้าน

      ๑๒.หัวหมากผู่

      ๑๓.ฮากประดงแดง

      ๑๔.หัวกล้วยทะนี   ให้เจาะเป็นโกลนแล้วเอาตัวยาเหล่านี้เข้าใส่ในโกลนจึงนำเอาไปเผาไฟ

   -วิธีกินยา:-ให้กินน้ำมันของมันที่เผาไฟแล้ว

 ๐ขนานที่ ๑๖๑   ยาแก้โรคคอเอิม

   -ตัวยามี ๓   อย่าง  คือ:-

      ๑.กาฝากต้นโพธิ์

      ๒.กาฝากต้นจาน

      ๓.เห็ดแดง

   -วิธีใช้ยา:-ฝนใส่น้ำเหล้าทา

 ๐ขนานที่ ๑๖๒   ยาแก้โรคเหยี่วเหลือง

   -ตัวยามี ๓   อย่าง  คือ:-

      ๑.ฮากเหงี่ยงดุก

      ๒.ฮากหมากเหม้า

      ๓.เครือหมากบ้า

   -วิธีกินยา:-เอาตัวยาทั้งหมดเท่ากันต้มน้ำกิน

   -อีกขนานหนึ่ง  มีตัวยา ๑๕   อย่าง  คือ:-

      ๑.ฮากเหมือด

      ๒.ฮากต้นส้มกบ

      ๓.ฮากต้นแตงแซง

      ๔.ฮากต้นกระโดน

      ๕.ฮากต้นหูลิง

      ๖.ฮากต้นกางปลา

      ๗.ฮากต้นซุมแสง

      ๘.ฮากต้นหมากเดื่อยหิน

      ๙.แก่นต้นหมากดินไม้

      ๑๐.ไม้ส้างคำ

      ๑๑.ไม้ไผ่บ้าน

      ๑๒.ไม้ส้างไพ

      ๑๓.ต้นประดงขาว

      ๑๔.ต้นประดงแดง

      ๑๕.แก่นก่าม

   -วิธีกินยา:-ต้มน้ำกิน

 ๐ขนานที่ ๑๖๓   ยาแก้สะดวงกกแข้ว

   -ตัวยาให้เอา ฮากพวงพี   ขี้หมิ้นขึ้นบดใส่   

 ๐ขนานที่ ๑๖๔   ยาแก้ถ่ายเป็นมูกเป็นเลือด

   -ตัวยามี ๒   อย่าง  คือ:-

      ๑.เปลือกต้นหมากค้อส้ม

      ๒.เปลือกต้นหมากขามป้อม

   -วิธีกินยา:-เอามาตำใส่น้ำกิน

   -อีกอย่างหนึ่ง   มีตัวยา ๓   อย่าง  คือ:-

      ๑.ฮากแพงคำฮ้อย

      ๒.เปลือกต้นหมากข่า

      ๓.คั่งดิบ

   -วิธีกินยา:-แส่น้ำกิน

 ๐ขนานที่ ๑๖๕   ยาแก้เจ็บเสียดท้อง

   -ตัวยาให้เอาต้นขี้เฮื้อนกวาง  ๗  ต้น หลามกิน

 ๐ขนานที่ ๑๖๖   ยาแก้ลมเจ็บจุกในท้อง

   -ตัวยามี ๗  อย่าง  คือ:-

      ๑.ฮากต้นหมากพิกก้นซัน

      ๒.ฮากต้นอีตู่

      ๓.ฮากต้นพังคี

      ๔.ฮากต้นหัวสีไค

      ๕.ฮากต้นหมากขามน้อย

      ๖.ฮากยานาง

      ๗.ฮากต้นหมอน้อย

   -วิธีกินยา:-ฝนน้ำกิน

 ๐ขนานที่ ๑๖๗   ยาแก้เจ็บทั่วคีง

   -ตัวยามี ๔   อย่าง  คือ:-

      ๑.แก่นต้นขี้เหล็ก

      ๒.เครือหมากโม

      ๓.ต้นประดงขาว

      ๔.ต้นประดงแดง

   -วิธีกินยา:-ให้แส่น้ำกิน

 ๐ขนานที่ ๑๖๘   ยาแก้การออกฮ้อนในตัวซึ่งเรียกว่า "ประดงไฟ"

   -ตัวยามี ๙   อย่าง  คือ:-

      ๑.หัวไม้ส้างคำ

      ๒.หัวไม้ไผ่บ้าน

      ๓.หมากฟัก

      ๔.ต้นประดงแดง

      ๕.ตะกั่ว

      ๖.ซืน

      ๗.งิ้วดำ

      ๘.ฮากต้นหมอน้อย

      ๙.ฮากยานาง

   -วิธีกินยา:-ให้ฝนน้ำกิน

   -ยาทา  มีตัวยา ๔   อย่าง  คือ:-

      ๑.เงินแท้

      ๒.ทองคำ

      ๓.ตะกั่ว

      ๔.ซืน

 ๐ขนานที่ ๑๖๙   ยาแก้เกิดเป็นตุ่มเต็มตัว

   -ตัวยามี ๖   อย่าง  คือ:-

      ๑.ต้นเข็มขาว

      ๒.ต้นเข็มแดง

      ๓.ต้นหูลิง

      ๔.ต้นมุ่ยขาว

      ๕.ต้นมุ่ยแดง

      ๖.แก่นซะคาม

   -วิธีกินยา:-แส่น้ำกิน

 ๐ขนานที่ ๑๗๐   ยาแก้ตุ่มออกฮ้อนไปทั่วตัว

   -ตัวยามี ๘   อย่าง  คือ:-

      ๑.ต้นเข็มขาว

      ๒.ต้นเข็มแดง

      ๓.เปลือกประดง

      ๔.เปลือกต้นกุ่ม

      ๕.ฮากต้นมูก

      ๖.ฮากต้นประสง

      ๗.หมากแกน้ำ

      ๘.ข้าวจ้าว

   -วิธีใช้ยา:-ให้ฝนทา

 ๐ขนานที่ ๑๗๑   ยาแก้ไข้ตีนเย็นมือเย็นบ่ส่วงจักเทื่อ

   -ตัวยามี ๑๐   อย่าง  คือ:-

      ๑.ต้นมุ่ยขาว

      ๒.ต้นมุ่ยแดง

      ๓.เครือเขาแกบ

      ๔.ต้นแตงแซง

      ๕.หลังดำ

      ๖.ตะกั่ว

      ๗.ซืน

      ๘.เงิน

      ๙.ทองคำ

      ๑๐.ฮากจวง  ให้เอาแก่นด้วย

   -วิธีกินยา:-แส่น้ำให้กิน

 ๐ขนานที่ ๑๗๒   ยาแก้เทวดาบอก

   -ตัวยามี ๑๐   อย่าง  คือ:-

      ๑.ฮากบัวขาว

      ๒.ฮากบัวแดง

      ๓.ฮากต้นหมากนาว

      ๔.ฮากต้นหัน  เอาทั้งใบทั้งเปลือก

      ๕.ฮากต้นคัดเค้า

      ๖.ฮากต้นหมากดูก

      ๗.ต้นหม่วยเลือด

      ๘.ขวยขี้กระเดือนใหญ่

      ๙.ข่วนหมากอึ

      ๑๐.หมากฟัก

   -วิธีกินยา:-ให้ต้มกิน  กินวันละ ๒  แก้ว  ก่อนอาหารเช้าและก่อนเข้านอน

   -สรรพคุณ:-เป็นยาแก้เมื่อยทุกชนิด ใครได้กินจะทำให้มีนั้นมีพละกำลังแลเรี่ยวแรงดี

  จบตำรายาสมุนไพรชั้นหนึ่งของ นายสาย  ดวงมาลัย   ซึ่งเป็นบิดาของผู้เขียนตำราเล่มนี้

       ประวัติความเป็นมาของตำราสมุนไพรเล่มนี้

  ตำราสมุนไพรเล่มนี้เดิมเป็นของ ปู่สา  ดวงมาลัย   ปู่สาได้เขียนตำรายานี้ขึ้นมาด้วยอักษรไทยน้อย  ปู่สา  ดวงมาลัย  เป็นหมอ ยาสมุนไพรที่เชี่ยวชาญคนหนึ่งของอำเภอธาตุพนม  ตามที่ข้าพเจ้าผู้เป็นหลานชายได้ติดตามผลงานการรักษาโรคของท่านโรคที่

ท่านรักษาคำว่า "ไม่หาย" ก็คงจะไม่มี  ท่านได้นำเอาสิ่งที่หมอทั่วไปไม่สามารถนำเอามารักษาโรคได้แต่ท่านสมารถนำเอามาทำเป็นยารักษาโรคได้ เช่นขี้หมูให้ดูในขนานที่ ๘ ยาแก้โรคเห่าห้อม หมอที่นำเอาสิ่งที่เป็นของเสียมาทำเป็นยาได้หมอคนนั้นจะต้องเชี่ยวชาญในการรักษาโรคจริงๆ  ทุกสิ่งในโลกนี้ท่านเอาทำเป็นยาได้หมด นี้แหละถึงจะเรียกว่าเป็นยอดหมอ  

  ครั้งหนึ่งข้าพเจ้าได้นำเอาเสื้อผ้าไปฝากท่านที่บ้านในวันนั้นข้าพได้เห็นผู้ชายคนหนึ่งอายุประมาณ ๔๐ ปี ได้มาให้ท่านรักษาโรคฝีในท้อง วันที่ข้าเจ้าไปพบนั้นก็เป็นวันสุดท้ายแล้วคือเขาได้กินยามา ๖ วันแล้ว วันนั้นเป็นวันสุดท้าย ปู่สาท่านให้กินยาตัดรากฝีไม่ให้มันเกิดขึ้นมาอีกจนตลอดชีวิต  ถ้าคนไหนเป็นโรคฝีในท้องที่ร้ายแรงกินยาของท่าน ๗ วันก็หายขาดแล้ว  แต่ถ้าเป็น

โรคฝีในท้องที่ไม่ร้ายแรงวันสองวันก็หายแล้ว ข้าพเจ้าถามคนป่วยว่า "ทำไมไม่ไปผ่าตัดที่โรงพยาบาล" เขาตอบว่า "ไปผ่าตัด

ที่โรงพยาบาลเสียเงินมากจะต้องบาดเจ็บอีก และก็หายช้าด้วย"  และเขายังเล่าต่อไปว่า "คนไหนไปรักษาที่โรงพยาบาลแล้ว ไม่หายมากินยาของปู่สาแล้วจะหายแทบทุกคน เพราะฉะนั้นเขาจึงไม่ไปโรงพยาลให้เสียเวลา เมื่อปู่สาตายไปแล้วเขาจึงจะย่อม

ไปโรงพยาบาล"  แสดงให้เห็นว่าคนป่วยมีความเชื่อมั่นในการรักษาโรคของปู่สาจริงๆ  

  อีกครั้งหนึ่งประมาณปี พ.ศ.๒๕๓๑ เด็กชายหรั่งที่เป็นลูกชายของพี่สาวข้าพเจ้าป่วยเป็นโรคไม่พูดไม่จาเอาแต่นอนกับนอน

พ่อแม่นำไปรักษาที่โรงพยาบาลก็ไม่หาย หมอก็ไม่รู้สาเหตุของโรคเหมือนกันจำเป็นต้องนำกลับบ้าน  วันหนึ่งคุณยายซี ที่เป็นญาติของคนป่วยแนะนำให้พ่อแม่คนป่วยไปหาปู่สาลองดูดีกว่าจะปล่อยให้เด็กรอวันตายเช่นนี้  เมื่อพ่อแม่ของคนป่วยไปเชิญ ปู่สามาดูเมื่อปู่สามาตรวจดูคนไขัแล้วท่านก็พูดว่า "อ้ายหรั่งมันป่วยเป็นโรคเห่าห้อมสัง"  ปู่สาท่านก็ฝนยาให้กิน พอวันรุ่งเช้า คนป่วยก็พูดจาได้เหมือนเดิมและโรคนี้ก็หายเป็นปลิดทิ้งจนกระทั่งทุกวันนี้  นี้คือตัวอย่างที่ข้าพเจ้าได้เห็นมา  เรื่องการรักษาโรคของปู่สายังมีอีกเยอะ

  ข้าพเจ้าเคยถาม ปู่สาว่า "จุดมุ่งหมายของหมอคืออะไร"  ท่านตอบว่า "จุดมุ่งหมายของหมอคือรักษาโรคให้หาย  ไม่ว่าจะรักษาโดยวิธีใดก็ตาม  แต่ต้องให้คนป่วยหายโรคและต้องปลอดภัยด้วย คือจะใช้อะไรก็ได้รักษาขอให้คนป่วยหายโรคก็แล้วกัน

  เมื่อปู่สาตายแล้วตำราเล่มนี้ก็ตกมาอยู่กับนายสาย  ดวงมาลัย ผู้ซึ่งเป็นลูกชายที่เป็นบิดาบังเกิดเกล้าของผู้เขียน  เมื่อบิดาของข้าพเจ้าตายตำราเล่มนี้ก็ตกมาอยู่กับข้าพเจ้าจนทุกวันนี้  ข้าพเจ้าอยากให้คนรุ่นหลังอ่านเข้าใจในตำราเล่มนี้จึงเอาไปให้หลวงตาโส โสภะโน ที่เป็นอาของผู้เขียนแปลออกมาเป็นภาษาไทยปัจจุบัน  ตำรายาสมุนไพรเล่มนี้มีประโยชน์มากขอให้ท่านผู้อ่านทั้งหลายช่วยกันเรียนเอาไว้ใช้ประโยชน์ในยามเจ็บไข้ได้ป่วยและยังสามารถช่วยเหลือผู้อื่นได้อีกด้วย

       พรชัย    ดวงมาลัย      

        

 

     

 

 

 

 
                               

 

    

     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

เป็นเนื้อหาของบทความหรือสินค้าโดยละเอียด

กรุณาใส่ข้อความ …

บันทึก

บันทึก