๓.ธมฺมปทฏฺฐกถา
ธัมมปทัฏฐกถา ภาคที่ ๒
https://kalyanamitra.org/book/index_dhammabook_detail.php?id=649
อรรถกถาธรรมบท แปลโดยอรรถ ภาค ๒
https://palidict.com/dl/DP_THmlPali2.pdf
๐ในหนังสือธัมมปทัฏฐกถา ภาคที่ ๒ นี้ แบ่งออกเป็น ๒ วรรค คือ:-
๑.อัปปมาทวรรค คือวรรคที่ว่าด้วยเรื่องของความไมประมาท
๒.จิตตวรรค คือวรรคที่ว่าด้วยเรื่องของจิต
อัปปมาทวรรค
๐อัปปมาทวรรคแบ่งออกเป็น ๙ เรื่อง คือ:-
๑.เรื่องของนางสามาวดี
๒.เรื่องของกุมภโฆสกะ
๓.เรื่องของจูฬปันถกะเถระ
๔.เรื่องของพาลนักขัตตะ
๕.เรื่องของมหากัสสปะเถระ
๖.เรื่องของภิกษุสองสหาย
๗.เรื่องของท้าวสักกะ
๘.เรื่องของอัญญตรภิกษุ
๙.เรื่องของพระนิคมวาสีติสสะเถระ
คำศัพท์เรื่องของนางสามาวดี
๐ในเรื่องของนางสามาวดีมีคำศัพท์ที่ควรจดจำดังต่อไปนี้
หน้าที่ ๑ เรื่องนางสามาวดี
๒.อปฺปมาทวคฺค วณฺณนา
๑.สามาวตี วตฺถุ. [๑๕]
อปฺปมาโท อมตํ ปทนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา โกสมฺพึ อุปนิสฺสาย โฆสิตาราเม วิหรนฺโต สามาวตีปมุขานํ ปญฺจนฺนํ อิตฺถีสตานํ มาคนฺทิยปมุขานญฺจ ตสฺสา ปญฺจนฺนํ ญาติสตานํ
มรณพฺยสนํ อารพฺภ กเถสิ. ตตฺรายํ อนุปุพฺพีกถา:
อตีเต อลฺลกปฺปรฏฺเฐ อลฺลกปฺปราชา นาม เวฏฺฐทีปกรฏฺเฐ เวฏฺฐทีปกราชา นามาติ อิเม เทฺว ทหรกาลโต ปฏฺฐาย สหายกา หุตฺวา เอกาจริยกุเล สิปฺปํ อุคฺคณฺหิตฺวา อตฺตโน อตฺตโน ปิตูนํ อจฺจเยน ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา ทสทสโยชนิเก รฏฺเฐ ราชาโน อเหสุํ.
เต กาเลน กาลํ สมาคนฺตฺวา เอกโต ติฏฺฐนฺตา นิสีทนฺตา นิปชฺชนฺตา มหาชนํ ชายมานญฺจ มียมานญฺจ ทิสฺวา ปรโลกํ คจฺฉนฺตํ อนุคจฺฉนฺโต นาม นตฺถิ, อนฺตมโส อตฺตโน สรีรํปิ ; สพฺพํ ปหาย คนฺตพฺพํ,กินฺโน ฆราวาเสน, ปพฺพชิสฺสามาติ มนฺเตตฺวา รชฺชานิ ปุตฺตทารสฺส นิยฺยาเทตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา หิมวนฺตปฺปเทเส วสนฺตา มนฺตยึสุ “มยํ รชฺชํ ปหาย ปพฺพชิตา, น ชีวิตุํ อสกฺโกนฺตา, เต มยํ เอกฏฺฐาเน วสนฺตา อปพฺพชิตสทิสาเยว โหม;
แปลโดยพยัญชนะ
อ.พระศาสดา เมื่อเสด็จเข้าไปอาศัย ซึ่งพระนครชื่อว่าโกสัมพี ประทับอยู่ในพระวิหารชื่อว่าโฆสิตาราม ทรงปรารภ ซึ่งความทุกข์ อันส่ายเสียซึ่งความสุขให้พินาศคือความตาย แห่งร้อยแห่งหญิง ท. ห้า มีพระนางสามาวดีเป็ นประมุขด้วย แห่งร้อยแห่งพระญาติ ท. ห้า
ของพระนางมาคันทิยานั้น อันมีพระนางมาคันทิยาเป็นประมุขด้วย ตรัสแล้ว ซึ่งพระธรรมเทศนา นี้ว่า อปฺปมาโท อมตํ ปทํ ดังนี้ เป็นต้น ฯ อ.วาจาเป็นเครื่องกล่าวโดยลําดับ ในเรื่องของพระนาง สามาวดีนั้นนี้ :
ในกาลอันเป็ นไปล่วงแล้ว อ.พระราชา ท. สอง เหล่านี้ คือ
ชื่อ อ.พระราชาพระนามว่าอัลลกัปปะ ในแว่นแคว้นชื่อว่าอัลลกัปปะ ชื่อ อ.พระราชาพระนามว่าเวฏฐทีปกะ ในแว่นแคว้นชื่อว่าเวฎฐทีปกะ ผู้เป็ นสหายกัน เป็ น จําเดิมแต่กาลแห่งพระองค์ทรงเป็นหนุ่ม ทรงเรียนแล้วซึ่งศิลปะ ในตระกูลแห่งอาจารย์เดียวกัน ทรงยังบุคคล
ให้ยกขึ้นแล้วซึ่งฉัตร เป็ นพระราชาในแว่นแคว้น อันประกอบด้วยโยชน์สิบ ๆ ได้เป็นแล้ว โดยกาลเป็นที่ล่วงไปแห่งพระบิดา ท. ของพระองค์ ๆ ฯ
อ.พระราชา ท. เหล่านั้น เสด็จมาพร้อมกันแล้ว ตลอดกาลตามกาล ทรงยืนอยู่ ทรงนั่งอยู่ บรรทมอยู่ โดยความเป็นอันเดียวกันทรงเห็นแล้ว ซึ่งมหาชนผู้เกิดอยู่ด้วย ผู้ตายอยู่ด้วย ทรงปรึกษาแล้วว่า ชื่อ อ.บุคคลผู้ไปตามอยู่ ซึ่งบุคคลผู้ไปสู่โลกอื่น ย่อมไม่มีแม้อ.สรีระ ของตน โดยกําหนดมีในที่สุด ชื่อว่าไปตามอยู่ซึ่งบุคคลผู้ไปสู่โลกอื่น ย่อมไม่มี อันบุคคล พึงละซึ่งวัตถุทั้งปวงไป อ.ประโยชน์ อะไร ของเรา ท. ด้วยการอยู่ครองซึ่งเรือน อ.เรา ท.
จักบวช ดังนี้ ทรงมอบให้แล้วซึ่งความเป็ นแห่งพระราชา ท. แก่พระโอรสและพระมเหสี ผนวชแล้วผนวชเป็ นฤาษี อยู่ ๆ ในประเทศชื่อว่าหิมวันตะ ปรึกษาแล้ว ว่า อ.เรา ท. ละแล้ว
ซึ่งความเป็ นแห่งพระราชา บวชแล้ว อ.เรา ท ไม่อาจอยู่ เพื่ออันเป็นอยู่ บวชแล้ว หามิได้ อ.เรา ท. เหล่านั้น อยู่ ๆ ในที่เดียวกันเป็นผู้เช่นกับด้วยบุคคลผู้ไม่บวชแล้วนั่นเทียว ย่อมเป็น;
คำศัพท์เรื่องนางสามาวดี หน้าที่ ๑
๑.สามาวตี วัตถุ = เรื่องของนางสามาวดี ๒.อมตํ = ความไม่ตาย
๓.ปทํ = เป็นหนทาง ๔.อิมํ = นี้
๕.ธมฺมเทสนํ =พระธรรมเทศนา ๖.สตฺถา = พระศาสดา
๗.โกสมฺพึ =ซึ่งเมืองโกสัมพี ๘.อุปฺปนิสฺสาย =เมื่อเข้าไปอาศัย
๙.โฆสีตาราเม =ในอารามชื่อว่าโฆสิตะ ๑๐.วิหรนฺโต =เมื่ออยู่
๑๑.สามาวตีปมุขานํ =มีนางสามาวดีเป็นประธาน ๑๒.ปญฺจนฺนํ =๕ คน
๑๓.อิตฺถีสตานํ =หญิง ๑๐๐ คน ๑๔.มาคนฺทิยาปมุขานญฺจ = มีนางมาคันทิยาเป็นประธานด้วย
๑๕.ตสฺสา =นั้น ๑๖.ปญฺจนฺนํ = ๕
๑๗.ญาติสตานํ =ญาติ ๑๐๐ คน ๑๘.มรณ พฺยสนํ = ความวอดวายคือความตาย
๑๙.อารพฺภ =ปรารภแล้ว ๒๐.กเถสิ =กล่าวแล้ว
๒๑.ตตฺรายํ (ตตฺร + อยํ) = ในเรื่องนางสามาวดีนั้น ดังต่อไปนี้
๒๒.อนุปุพฺพีกถา =วาจาเป็นเครื่องกล่าวโดยลำดับ ๒๓.อตีเต =ในเวลาที่ผ่านไปแล้ว
๒๔.อลฺลกปฺปรฏฺเฐ =ในรัฐชื่ว่าอัลลกัปปะ ๒๖.อลฺลกปฺปราชา =พระราชาทรงพระนามว่าอัลลกัปปะ
๒๗.นาม =ชื่อ
๒๘.เวฏฐทีปกรฏฺเฐ =.ในรัฐชื่อว่าเวฏฐทีปกะ ๒๙.เวฏฐทีปกราชา =พระราชาทรงพระนามว่าเวฏฐทีปกะ
๓๐.อิเม =เหล่านี้ ๓๑.เทฺว =๒
๓๒.ทหรกาลกโต =แต่เวลาที่เป็นหนุ่ม ๓๓.ปฏฺฐาย =จำเดิม
๓๔.สหายกา =เป็นสหาย ๓๕.หุตฺวา =เป็น ๓๖.เอกาจริยกุเล =ในสกุลของอาจารย์คนเดียวกัน
๓๗.สิปปํ =ศิลปะ ๓๘.อุคคณฺหิตวา =เรียนเอาแล้ว
๓๗.อตฺตโน =ของตน ๓๙.ปิตูนํ =แห่งบิดาทั้งหลาย
๔๐.อจฺจเยน =โดยกาลล่วงไป ๔๑.ฉตฺตํ =เศวตฉัตร
๔๒.อุสฺสาเปตฺวา =ให้ยกขึ้นแล้ว ๔๓.ทสทสโยชนิเก =มีประมาณแตว้นละ ๑๐ โยชน์
๔๔.รฏฺเฐ =ในรัฐ ๔๕.ราชาโน =พระราชาทั้งหลาย
๔๖.อเหสุํ =ได้เป็นแล้ว ๔๗.เต =เหล่านั้น
๔๘.กาเลน =โดยกาล ๔๙.กาลํ =ซึ่งกาล
๕๐.สมาคนฺตฺวา =มาประชุมกันแล้ว ๕๑.เอกโต =โดยความเป็นอันเดียวกัน
๕๒.ติฏฺฐนฺตา =ยืนอยู่ ๕๓.นิสีทนฺติ =นั่งอยู่
๕๔.นิปชฺชนฺตา =นอนอยู่ ๕๕.มหาชนํ =ซึ่งมหาชน
๕๖.ชายมานญฺจ =ผู้เกิดอยู่ด้วย ๕๗.มียมานญฺจ =ผู้ตายอยู่ด้วย
๕๙.ทิสฺวา =เห็นแล้ว ๖๐.ปรโลกํ =ซึ่งโลกอื่น
๖๑.คจฺฉนฺตํ =ไปอยู่ ๖๒.อนุตจฺฉนฺโต =ไปตาม
๖๓.นตฺถิ =ไม่มี ๖๔.อนฺตมโส =โดยที่สุด
๖๕.สรีรํปิ =แม้ร่างกาย ๖๖.สพฺพํ =ทั้งปวง
๖๗.ปหาย =ละแล้ว ๖๘.คนฺทพฺพํ =พึงไป
๖๙.กินฺโน = กึ + โน แปลว่า "ประโยชน์อะไร แก่เราทั้งหลาย"
๗๐.ฆราวาเสน =ด้วยการอยู่ครองเรือน ๗๑.ปพฺพชิสฺสาม =จักบวช
๗๒.มนฺเตตฺวา =ปรึกษากันแล้ว ๗๓.รชฺชานิ =ความเป็นพระราชา
๗๔.ปุตฺตทารสฺส =บุตรที่เป็นทารก ๗๕.นิยฺยเทตฺวา =มอบให้แล้ว
๗๖.อิสิปพฺพชฺชํ =บวชเป็นฤาษี ๗๗.ปพฺพชิตฺวา =บวชแล้ว
๗๘.หิมวนฺตปฺปเทเส =ในหิมวันตประเทศ ๗๙.วสนฺตา =ประทับอยู่
๘๐.มนฺตยึสุ =ปรึกษากันแล้ว ๘๑.มยํ =เราทั้งหลาย
๘๒.รชฺชํ =ความเป็นพระราชา ๘๓.ปหาย =ละแล้ว
๘๔.ปพฺพชิตา =บวชแล้ว ๘๕.น =ไม่
๘๖.ชีวิตุํ =เพื่อเป็นอยู่ ๘๗.อสกฺโกนฺโต =ไม่อาจอยู่
๘๘.เต =เหล่านั้น ๘๙.มยํ =เราทั้งหลาย
๙๐.เอกรฏฺเฐ =ในรัฐเดียวกัน ๙๑.วสนฺตา =อยู่อยู่
๙๒.อปพฺพชิตสทิสาเยว =(อปพฺพชิต + สทิส + เอว) เป็นเช่นกับด้วยบุคคลที่ไม่ได้บวชแล้วนั่นเทียว
๙๓.โหม =ย่อมเป็น ๙๔.ตสฺมา =เพราะเหตุนั้น
๙๕.วิสุํ =แยกกัน ๙๖.วสิสฺสาม =จักอยู่
๙๗.ตฺวํ =ท่าน ๙๘.เอตสฺมึ =นั้น
๙๙.ปพฺพเต =บนภูเขา ๑๐๐.วส =จงอยู่
๑๐๑.อหํ =ข้าพระเจ้า ๑๐๒.อิมสฺมึ =นี้
๑๐๓.วสิสฺสามิ =จักอยู่ ๑๐๔.อนุวฑฺฒมาสํ =สิ้นกึ่งเดือน
๑๐๕.ปน =ก็
๑๐๖.อุโปสถทิวเส =ในวันอุโบสถ ๑๐๗.เอกโต =โดยส่วนเดียว
๑๐๘.ภวิสสามาติ =จักมี ๑๐๙ฺ.อถ =ครั้งนั้น
๑๑๐.เนสํ (อิสีนํ) =แก่ฤาษีทั้งหลาย ๑๑๑.เอตทโหสิ (เอตํ + จินตนํ +อโหสิ ) =ได้มีความคิดนั่นว่า
๑๑๒.เอวํปิ =แม้อย่างนี้ ๑๑๓.โน =ของเราทั้งหลาย
๑๑๔.คณสงฺคณิกา ว =แม้การคลุกคลีด้วยหมู่เทียว ๑๑๕.ภวิสฺสติ =จักมี
๑๑๖.ตฺวํ =อันว่าท่าน ๑๑๗.ตว =ของตน
๑๑๘.ปพฺพเต =บนภูเขา ๑๑๙.ชาเลยยาสิ =จักให้ลุกโพลง
๑๒๐.มม =ของเรา ๑๒๑.อคฺคึ =ยังไฟ
๑๒๒.ชาเลสฺสาสิ =จักให้ลุกโพลง ๑๒๓.ตาย =นั้น
๑๒๔.สญฺญาย =ด้วยสัญญา ๑๒๕.อตฺถิภาวํ =ซึ่งความที่แห่งเราทั้งหลายมีอยู่
๑๒๖.ชานิสฺสามาติ (ชานิสสาม + อิติ) =จักรู้ ..ดังนี้
๑๒๗.คถา =เหมือนอย่างนั้น ๑๒๘.กรึสุ =กระทำแล้ว
หน้าที่ ๒ เรื่องนางสามาวดี
ตสฺมา วิสุํ วสิสฺสาม: ตฺวํ เอตสฺมึ ปพฺพเต วส,อหํ อิมสฺมึ ปพฺพเต วสิสฺสามิ; อนฺวฑฺฒมาสํ ปน อุโปสถทิวเส เอกโต ภวิสฺสามาติ.
อถ เนสํ เอตทโหสิ “เอวํปิ โน คณสงฺคณิกาว ภวิสฺสติ, ตฺวํ ตว ปพฺพเต อคฺคึ ชาเลยฺยาสิ, อหํ มม ปพฺพเต อคฺคึ ชาเลสฺสามิ; ตาย สฺาย อตฺถิภาวํ ชานิสฺสามาติ. เต ตถา กรึสุ.
อถาปรภาเค เวฏฺฐทีปกตาปโส กาลํ กตฺวา มเหสกฺโข เทวราชา หุตฺวา นิพฺพตฺติ.
ตโต อฑฺฒมาเส สมฺปตฺเต, อคฺคึ อทิสฺวา อิตโร “สหายโก เม กาลกโตติ อาสิ.
อิตโรปิ นิพฺพตฺตกฺขเณเยว อตฺตโน เทวสิรึ โอโลเกตฺวา กมมํ อุปธาเรนฺโต เนกฺขมฺมโต ปฏฺฐาย อตฺตนา กตกิริยํ ทิสฺวา “อิทานาหํ คนฺตฺวา มม สหายกํ ปสฺสิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา ตสฺมึ ขเณ ตํ อตฺตภาวํ วิชหิตฺวา มคฺคมูฬฺหปุริโส วิย ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ.
อถ นํ โส อาห “กุโต อาคโตสีติ. มคฺคมูฬฺหปุริโส อหํ ภนฺเต ทูรโตว อาคโตมฺหิ,กึ ปน ภนฺเต อยฺโย อิมสฺมึ ฐาเน เอกโกว วสติ,อฺโปิ โกจิ อตฺถีติอาห.
อตฺถิ เม เอโก สหายโกติ.
กุหึ โสติ.
เอตสฺมึ ปพฺพเต วสติ, อุโปสถทิวเส ปน อคฺคึ น ชาเลสิ, นูน มโต ภวิสฺสตีติ.
เอวํ ภนฺเตติ.
เอวมาวุโสติ.
อหํ โส ภนฺเตติ.
กุหึ นิพฺพตฺโตสีติ.
เทวโลเก มเหสกฺโข เทวราชา หุตฺวา นิพฺพตฺโตสฺมิ ภนฺเต,
แปลโดยพยัญชนะ
เพราะฉะนั้น อ.เรา ท. จักอยู่ แยกกัน อ.ท่าน จงอยู่ที่ภูเขานั่น
อ.เรา จักอยู่ที่ภูเขานี้ แต่ว่า อ.เรา ท. จักเป็น โดยความเป็น
อันเดียว ในวันแห่งอุโบสถ ตลอดเดือนด้วยทั้งกึ่งโดยลําดับ ดังนี้ ฯ
ครั้นนั้น อ. ความคิดนั่น ได้มีแล้ว แก่ดาบส ท. เหล่านั้น ว่า
แม้ครั้นเมื่อความเป็นอย่างนั้น (มีอยู่) อ. ความคลุกคลีด้วยหมู่ เทียว
จักมี แก่เรา ท. อ. ท่านยังไฟ พึงให้โพลง บนภูเขา ของท่าน, อ. เรายังไฟ
จักให้โพลง บนภูเขาของเรา ; อ.เรา ท. จักรู้ ซึ่งความที่แห่งเรา ท. มีอยู่
ด้วยสัญญานั น ดังนี้ ฯ
อ. ดาบส ท. เหล่านั้น กระทําแล้ว อย่างนั้น ฯ
ครั้งนั้น ในกาลอันเป็นส่วนอื่นอีก อ. ดาบสชื่อว่าเวฏฐีปกะ
กระทําแล้ว ซึ่งกาละ เป็นเทวราช ผู้มีศักดิ์ใหญ่ เป็น บังเกิดแล้ว ฯ
ในลําดับนั้น ครั นเมื่อเดือนด้วยทั้งกึ่ง ถึงพร้อมแล้ว อ. ดาบส
นอกนี้ ไม่เห็นแล้ว ซึ่งไฟ ได้รู้แล้ว ว่า อ. สหาย ของเรา เป็ นผู้มีกาละ
อันกระทําแล้ว (ย่อมเป็น) ดังนี้ ฯ
อ.เทวดาผู้พระราชา แม้นอกนี้ แลดูแล้ว ซึ่งสิริแห่งเทพ ของตน
ในขณะแห่งตนบังเกิดแล้ว นั่นเทียว ใคร่ครวญอยู่ ซึ่งกรรม เห็นแล้ว
ซึ่งกิริยาอันตนกระทําแล้ว จําเดิมแต่การออกบวช (ดําริแล้ว) ว่า
อ. เรา ไปแล้ว จักเห็น (จักเยี่ยม) ซึ่งสหาย ของเรา ในกาลนี้ ดังนี้
ละแล้ว ซึ่งอัตภาพนัน ในขณะนั้น เป็นราวกะว่า บุรุษผู้หลงแล้ว
ในหนทาง (เป็น) ไปแล้ว สู่สํานัก ของดาบสนั้น ไหว้แล้ว ได้ยืนอยู่แล้ว
ณ ที่สุดส่วนข้างหนึ่ง ฯ
ครั้นนั้น อ.ดาบสนั้น กล่าวแล้ว กะเทวราชนั้น ว่า อ. ท่าน
เป็นผู้มาแล้ว แต่ที่ไหน ย่อมเป็นดังนี้ ฯ
(อ.เทวราชนั้น) ตรัสแล้ว ว่า ข้าแต่ท่านผู้เจริญ อ. กระผม
เป็นบุรุษผู้หลงแล้วในหนทาง (เป็น) เป็นผู้มาแล้วแต่ที่ไกลเทียว
ย่อมเป็น ข้าแต่ท่านผู้เจริญ ก็ อ. พระผู้เป็นเจ้า ผู้ผู้เดียวเทียว ย่อมอยู่
ในที่นั้นหรือ อ. ใคร ๆ แม้อื่น มีอยู่หรือ ดังนี้ฯ
(อ. ดาบส กล่าวแล้ว ) ว่า อ. สหาย คนหนึ่ง ของเรา มีอยู่ ดังนี้ ฯ
(อ. เทวราช ตรัสถามแล้ว) ว่า อ. สหายนั้น (ย่อมอยู่) ณ ที่ไหน
ดังนี้ ฯ
(อ. ดาบสกล่าวแล้ว) ว่า อ. สหายนั้น ย่อมอยู่ บนภูเขานั่น แต่ว่า
อ. สหายนั้น ไม่ยังไฟให้โพลงแล้ว ในวันแห่งอุโบสถ อ. สหายนั้น
เป็นผู้ตายแล้วแน่ จักเป็น ดังนี้ ฯ
(อ.เทวราช ตรัสแล้ว ) ว่า ข้าแต่ท่านผู้เจริญ อ. อย่างนั้นหรือ ดังนี้ ฯ
(อ. ดาบสกล่าวแล้ว) ว่า ดูก่อนท่านผู้มีอายุ อ. อย่างนั้น ดังนี้ ฯ
(อ. เทวราชตรัสแล้ว) ว่า ข้าแต่ท่านผู้เจริญ อ. สหายนั้น คือ
อ. กระผม ดังนี้ ฯ
(อ. ดาบสถามแล้ว) ว่า อ. ท่าน เป็นผู้บังเกิดแล้ว ณ ที่ไหน
ย่อมเป็น ดังนี้ ฯ
(อ. เทวราช ตรัสแล้ว) ว่า ข้าแต่ทานผู้เจริญ อ.กระผมเป็นเทวราช
ผู้มีศักดิใหญ์่ เป็น เป็นผู้บังเกิดแล้ว ในเทวโลก ย่อมเป็น,
คำศัพท์เรื่องนางสามาวดี หน้าที่ ๒
เป็นเนื้อหาของบทความหรือสินค้าโดยละเอียด
กรุณาใส่ข้อความ …
